144
6-BOB. MASHINALARNI YIG„ISH TEXNOLOGIYASI
6.1. Yig„ish jarayonlarini tasnifi
Mashinani tayyorlash jarayonida yig„ishni ahamiyati.
Yig„ish jarayoni
mashinani tayyorlashdagi yakuniy bosqich hisoblanadi
va u mashinani asosiy
ekspluatatsion sifatlarini katta darajada aniqlab beradi. Yuqori ekspluatatsion
sifatlariga erishish shartlari uni muqobil konstruksiyasi yaratish yoki uni detallarni
tayyorlash uchun yuqori sifatli materiallarni qo„llash bilan cheklanmaydi. Bu
sifatlarini tutashgan yoki ishchi yuzalarini yuza qatlamlarini muqobil holati
ta‟minlangan yuqori aniqlikda tayyorlangan detallar ham kafolatlamaydi.
Mashinani tayyorlash jarayoni uni barcha talab etilgan ekspluatatsion
ko„rsatkichlariga hamda uni ekspluatsiyasidagi ishonchlilik
va uzoq ishlashini faqat
mashinani yig„ishni barcha bosqichlarini (ya‟ni alohida yig„ma birliklar qismlarini
yig„ish va sozlash va tayyorlanayotgan mahsulotni umumiy yig„ish va sinash) yuqori
sifatda o„tkazilishi shartlarida kafolatlay oladi.
Bu shu bilan bog„liqki, etarlicha sifatga ega mahsulotlarni yig„ishda, turli xil
sabablarga ko„ra, yig„ilayotgan mahsulotni aniqligini va hizmat sifatlarini sezilarli
pasaytiradigan, detallarni o„zaro joylashuvi xatoliklari paydo bo„lishi mumkin .
Bunday xatoliklarini paydo bo„lishi sabablari qo„yidagilar bo„lishi mumkin:
1.
Yig„iladigan detallarni berilgan holatini belgilash
va qayd etishdagi ishchi
tomonidan yo„l qo„yiladigan xatoliklar(valga o„rnatilayotgan vtulkalar yonboshlari
orasida yig„uvchi tomonidan etarlicha zich yig„ilmaganligi sababli tegishli flanetslar
va valni chiqishlari orasida tirqishlarni hosil bo„lishi; tutashuvchi yuzalar orasiga
ifloslik yoki qirrindilarni tushib qolishi; vintli buramalarni
qotirish ketma-ketligini
buzilishi, tortish kuchini doimiy emasligi va hakozolar.
2.
Yig„ishda qo„llaniladigan kalibrlar va o„lchov qurilmalarini o„rnatish
xatoligi; yig„ishda erishilgan detalni mashinadagi joylashuv aniqligini nazorat qilish,
sozlash va etkazishdagi xatoliklar; hamda o„lchov qurilmalarining xatoliklari.
3.
Talab etilgan holatga o„rnatish va bu holatga qayd etish vaqti oralig„ida
detallarni nisbiy siljishlari.
4.
Detallarni tutashuvchi yuzalarida qirilishlarni hosil bo„lishi.
145
5.
Tutashuvchi
detallarni
o„rnatish
va qayd etishdagi qayishqoqli
deformatsiyalar va tutashmalar yuzalarini, ularni
aniqligini buzuvchi plastik
defarmatsiyalar va birikmalar zichligi.
Boltni birlashma tortish kuchini javobgar boltli birikmani ishlash muddatiga
ta‟siri quyidagi 6.1 jadvalda misol tariqasida keltirilgan.
6.1-jadval
Tortish kuchini boltli birikma ishlashiga ta‟siri
Boltni birlamchi
tortuvchi kuchi, N
Ishchi yuklamani
o„zgarish oralig„i, N
Boltni o„rtacha
ishlash
muddati,sikllarda
6320
26300
32100
37500
0-41000
5960
35900
214500
5000000
Jadvalda keltirilgan ma‟lumotlar tahlili shuni ko„rsatadiki, yig„iladigan bir xil
detallarni turli yig„ish shartlarida yig„ishda ishlash muddatlari keskin o„zgarib ketadi.
Tayyor mashina ishlab chiqarishga ketgan mehnat sarfini sezilarli qismini
yig„ish ishlari tashkil qiladi. Ishlab
chiqarish turlariga qarab, ular foizda quyidagilarni
tashkil etadi:
-
Ommaviy va katta seriyali ishlab chiqarishda -20-30 %
-
Seriyali ishlab chiqarishda -25-35 %
-
Donalab va kichik seriyali ishlab chiqarishda -35-40 %
Mashinasozlikni turli xil tarmoqlarida yig„ish ishlarini mahsulot tayyorlashdagi
umumiy mexnat sarfidagi ulushi turlicha;
-
Og„ir mashinasozlikda -30-35 %
-
Dastgohsozlikda -25-30 %
-
Avtomobilsozlikda -18-29 %
-
Asbobsozlikda -40-45 %
146
Qayd etish joizki, chilangarlik –yig„ish ishlarini asosiy qismini (50-85 %)
katta
jismoniy mehnat va yuqori malakali ishchi talab qiladigan qo„l ishlari tashkil etadi
Chilangarlik yig„ishni katta mehnat sarfi nafaqat mashina tayyorlashni umumiy
mehnat sarfini oshirishga, balki yig„ishda tayyor detali va qismlarni to„planib qolishi
sababli korxona iqtisodiy ko„rsatkichlarini pasaytiradi.
Yuqorida keltirilgan sabablar yig„ishni sifatini
va unumdorligini oshirish
muammosini zamonaviy mashinasozlikni texnik taraqqiy etishini birinchi navbatdagi
va muhim vazifalarga aylantiradi.
