139
е
а
op
T
T
T
U har bir detalga ishlov berishda takrorlanishi bilan tasniflanadi.
Asosiy (texnologik) vaqt tayyorlama va detalni o„lchamini, shaklini, yuza
qatlamining xususiyatini, materialini tuzilishini yoki boshqa fizik-mexanik xosasini
o„zgarishiga yoki yig„ish jarayonida ularning holatini o„zgarishga sarflanadi.
Dastgohda ishlov berishda asosiy vaqt quyidagi formula bo„yicha aniqlanadi.
S
L
T
x
a
bu erda;
x
L
- hisobdagi ishlov berish uzunligi (surish yo„nalishi bo„yicha
tayyorlama yoki asbobni yo„li) mm.da;
S
- surish qiymati (surish tezligi), mm/min.
Berilgan formuladan foydalanib, har qanday
ishlov berish usuli uchun
a
T
ni
aniqlash mumkin. Masalan: yo„nish uchun formula quyidagi ko„rinishda bo„ladi (5.6-
rasm).
S
n
l
l
L
T
A
)
(
2
1
min
);
(
2
1
l
l
L
L
p
S
S
n
mm/min
5.6-rasm. Tokarli ishlov berishda asosiy vaqtni hisoblash sxemasi
L
- ishlov berilayotgan yuza uzunligi, mm:
1
l
- asbobni detalga nisbatan harakatlanishidagi urilishini yo„qotish uchun zarur
bo„lgan qo„shimcha masofa, mm texnologik tizimni deformatsiyalanishi va kinematik
zanjirdagi oraliq, o„lchamlarni tebranishi natijasida urilish bo„lish extimoli bo„ladi.
140
2
l
- asbobni chiqishi uchun harakatlanish masofasi, mm.
Asosiy vaqt mashinali va qo„lli bo„lishi mumkin. Agar barcha tayyorlama
xususiyatidagi o„zgarishlari inson ishtirokisiz jixoz
yordamida amalga oshirilsa,
asosiy vaqt mashinali deb ataladi.
Agar barcha ishlar jixozlarsiz qo„lda bajarilsa asosiy vaqt qo„lli deyiladi[7].
Yordamchi vaqt detallarning o„lchamlari va shakl o„zgarishiga to„g„ridan-to„g„ri
bog„liq bo„lmagan har xil turdagi uslublarga sarflanadi. Bularga: detalni o„rnatish va
maxkamlash, ishlov berib bo„lingandan so„ng detalni bo„shatib echib olish, dastgohni
yuritish va to„xtatish, o„lchovni amalga oshirish, asbobni keltirish va qaytarish va
hokazo ishlar kiradi.
Yordamchi vaqt asosiy mashinali vaqtni qoplaydigan va qoplamaydigan
vaqtlarga bo„linadi. Operativ vaqtga jixozni avtomatik ishlash vaqtida qo„lli ish vaqt
sarfi qo„sxilmaydi, bundan kelib
chiqadiki operativ vaqtga, faqat asosiy mashinali
vaqtni qoplaydigan yordamchi vaqt qo„sxiladi.
Hizmat ko„rsatish vaqti
.
.
к
Tх
asosan ikki qismga bo„linadi – ish joyida texnik
hizmat ko„rsatish vaqti va ish joyida tashqiliy hizmat ko„rsatish vaqti.
.
.
.
tash
k
tex
k
h
T
T
T
Bu vaqtda har qaysi detalga ishlov berish takrorlanmaydi.
Texnik hizmat ko„rsatish vaqti dastgoh – moslama – asbob – detal tizimini
sozlashga, o„tmaslashgan kesuvchi asbobni almashtirishga,
asbobdan qirindilarni
olishga va hokazolarga sarflanadi.
Ish joyiga tashqiliy hizmat ko„rsatish vaqti jixozni tozalash va moylashga,
dastgohdan qirindilarni olishga, ish joyini tartibga keltirishga va hokazolarga
sarflanadi.
Dam olish uchun tanaffus vaqti faqat belgilangan ish sharoitini, masalan jadal
mehnat talab qiladigan yoki katta jismoniy kuch sarflanadigan ishlarni o„z
ichiga
oladi. Me‟yoriy ish sharoitlarida, asosan operativ vaqtni 2,5% ga teng vaqt faqat
tabiiy zaruratlar uchun me‟yorlashtiriladi.
141
.
Kтто
T
K
t
K
t
T
асбоб
T
T
соз
соз
T
Bu erda:
соз
t
- har sozlashda sarflanadigan vaqt.
соз
K
- asbob almashtirilgunga qadar, uni ishlash vaqtidagi sozlashlar soni;
T
t
- asbobni har bir ta‟mirlanishdagi sarflanadigan vaqti;
T
K
- asbobni almashtirgunga qadar, uni ishlash vaqtidagi ta‟minlashlar soni;
асбоб
T
- O„tmaslashgan asbobni almashtirgunga qadar sarflanadigan vaqt;
Kтто
- Belgilangan asbobni almashtirilgunga
qadar ishlov berilgan
tayyorlamalar soni.
Berilgan tayyorlama partiyasiga ishlov berishda tayyorlov – yakuniy vaqt
.
.
к
д
T
sarflari amalga oshiriladi. Tayyorlov-yakuniy vaqt, tayyorlama partiyasiga ishlov
berish uchun chizmalar va ishlar bilan tanishish, jixoz, moslama va asboblarni
tayyorlash
va sozlash, berilgan partiya bo„yicha ish tugagandan keyin vositalarni
echish va topshirish hamda ishni topshirish uchun sarflanadi.
Tayyorlov – yakuniy vaqt, ish bajaradigan jixozlar, ish tasnifga, sozlashni
murakkablik darajasiga bog„liq bo„lib, partiya xajmiga bog„liq bo„lmaydi,
shuning
uchun ham partiyalab ish bajarishda, berilgan partiyaning aniqlanadigan vaqt me‟yori
quyidagicha ifodalanadi:
n
T
T
T
g
тя
парт
.
.
bu erda:
.
тя
T
- tayyorlov-yakuniy vaqt me‟yori;
g
T
- donabay vaqt me‟yori;
n
- partiyadagi tayyorlamalar soni.
U holda kalkulatsiyalangan vaqt me‟yori deb ataluvchi donabay vaqt
quyidagicha aniqlanadi:
n
T
T
T
тя
g
k
142
Texnik vaqt me‟yori doimo bir xil darajada turmaydi. Ishlab chiqarish
jarayonining takomillashtirish, ishchi xodimlarni texnik – madaniyatini o„sish
miqdorida, texnik vaqt me‟yori kamayadi.