O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi a. A. Safoev, E. A. Normatov, I. Ya. Rajabov

120 
jarayoning qanday tuzilishidan qat‟iyu nazar, jadvaldan olib tayinlanadi. Bu usulda 
aniqlangan quyum miqdori noaniq, oshirilgan bo„ladi. 
Xisoblash va taxlil qilish usulida quyum unga ta‟sir qiluvchi omillarni o„rganish 
va xisoblash yo„li bilan topiladi. 
Quyum miqdori shunday bo„lishi kerakki, uni kesib olib tashlaganda avvalgi 
operatsiyadan qolgan nuqsonlar, tayyorlamani moslamaga o„rnatishda va kesib 
ishlash payitida hosil bo„ladigan xatoliklar yo„qolmog„i kerak . Quyumni bu usulda 
aniqlash etarlicha aniq, chunki bunda texnologik jarayoning qanday sharoitda 
bajarilayotgani va boshqa omillar xisobga olinadi. 
Quyumni hisoblashda asosan quyidagi omillar ta‟sir qiladi.: 
1.
Ishlov berilayotgan yuzaning mikronotekislik balandligi –R
Z i-1
(41 – rasm). 
Joriy operatsiyadan oldingisida hosil qilingan yuza mikronotekisligi xisobga olinadi, 
shuning uchun mikronotekislik balandligi belgisiga (i – 1) indeksi qo„yiladi. 
Mikronotekislik balandligi miqdori ishlov berish usuliga va kesish tartibiga bog„liq 
bo„lib jadvaldan qabul qilinadi. 
2.
Avvalgi operatsiyada xosil bo„lgan nuqsonli yuza qatlamining chuqurligi – t
i-
1
4.1-rasm. Quyimga tasir etuvchi omillar 
Tayyorlama olishning qariyb hamma usulida ham uning yuzasida qattiq pusti, 
qasmoqlar, darz va shu kabilar ko„rinishida nuqsonli qatlam vujudga keladi. 
Tayyorlama olishning bir usulining o„zida uning materialiga qarab nuqsonli qatlamlar 
xar xil bo„ladi. Cho„yandan tayyorlangan quyma tayyorlama uchun qattiq po„st 
qatlami 1 

2 mkm bo„lsa, po„lat tayyorlama uchun 1-3 mkm bo„ladi[7]. 

121 
Legirlangan uglerodsizlashtirilgan pulat shtampovkalar uchun qatlam qalinligi 
0,5 mm gacha, uglerodli po„latlar uchun 0,5 

1,0 mm bo„ladi. 
Kesib ishlash jarayonida ham metall tuzilmasi o„zgarishida puxtalanish 
qatlamlari xosil bo„ladi, bu nuqsonli qatlam ham keyingi operatsiyani bajarishda olib 
tashlanishi kerak . 
3.
Ishlov berilayotgan yuzaning asos qilib ishlatilaetgan yuzaga nisbatan 
fazoviyu og„ishi - 

i-1
. Fazoviy og„ishlarga bir nechta teshiklarning o„qdoshmasligi, 
tsilindr shaklidagi detal o„qining uning ko„ndalang yuzasiga perpendikulyarmasligi, 
ishlanayotgan va asos yuzalarining paralellmasligi, yuzaning qayishishi, ustki 
yuzalarning teshikka nisbatan ekstsentrikligi va boshqalar kiradi. Fazoviy og„ishlar 
tayyorlamani tayyorlash va detalga ishlov berish payitida xosil bo„ladi. 
4.
O„rnatish xatoligi-
i

. bu xatolik bajarilayotgan operatsiyalarda (o„tishda) 
paydo bo„ladi. O„rnatish xatoligi asoslash xatoligi - 
а

, maxkamlash davrida paydo
bo„ladigan xatolik - 
q

va moslama xatoliklarining - 
м

yigindisiga teng 
2
2
2
м
к
a
i







Asoslash xatoligi tayyorlamani moslamaga o„rnatishda texnologik va o„lchash 
asoslari birlashmaganda (bir yuzani tashqil qilmaganda) paydo bo„ladi. Uning 
miqdori ma‟lum bir o„lcham uchun tayyorlamaning muayyan o„rnatilgan holatida 
aniqlanadi. 

Download 8,1 Mb.