120
jarayoning qanday tuzilishidan qat‟iyu nazar, jadvaldan olib tayinlanadi. Bu usulda
aniqlangan quyum miqdori noaniq, oshirilgan bo„ladi.
Xisoblash va taxlil qilish usulida quyum unga ta‟sir qiluvchi omillarni o„rganish
va xisoblash yo„li bilan topiladi.
Quyum miqdori shunday bo„lishi kerakki, uni kesib
olib tashlaganda avvalgi
operatsiyadan qolgan nuqsonlar, tayyorlamani moslamaga o„rnatishda va kesib
ishlash payitida hosil bo„ladigan xatoliklar yo„qolmog„i kerak . Quyumni bu usulda
aniqlash
etarlicha aniq, chunki bunda texnologik jarayoning qanday sharoitda
bajarilayotgani va boshqa omillar xisobga olinadi.
Quyumni hisoblashda asosan quyidagi omillar ta‟sir qiladi.:
1.
Ishlov berilayotgan yuzaning mikronotekislik balandligi –R
Z i-1
(41 – rasm).
Joriy operatsiyadan oldingisida hosil qilingan yuza mikronotekisligi xisobga olinadi,
shuning uchun mikronotekislik balandligi belgisiga (i – 1) indeksi qo„yiladi.
Mikronotekislik balandligi miqdori ishlov berish usuliga va kesish tartibiga bog„liq
bo„lib jadvaldan qabul qilinadi.
2.
Avvalgi operatsiyada xosil bo„lgan nuqsonli yuza qatlamining chuqurligi – t
i-
1
4.1-rasm. Quyimga
tasir etuvchi omillar
Tayyorlama olishning qariyb hamma usulida ham uning yuzasida qattiq pusti,
qasmoqlar, darz va shu kabilar ko„rinishida nuqsonli qatlam vujudga keladi.
Tayyorlama olishning bir usulining o„zida uning materialiga qarab nuqsonli qatlamlar
xar xil bo„ladi. Cho„yandan tayyorlangan quyma tayyorlama uchun qattiq po„st
qatlami 1
2 mkm bo„lsa, po„lat tayyorlama uchun 1-3 mkm bo„ladi[7].
121
Legirlangan uglerodsizlashtirilgan pulat shtampovkalar
uchun qatlam qalinligi
0,5 mm gacha, uglerodli po„latlar uchun 0,5
1,0 mm bo„ladi.
Kesib ishlash jarayonida ham metall tuzilmasi o„zgarishida puxtalanish
qatlamlari xosil bo„ladi, bu nuqsonli qatlam ham keyingi operatsiyani bajarishda olib
tashlanishi kerak .
3.
Ishlov berilayotgan yuzaning asos qilib ishlatilaetgan
yuzaga nisbatan
fazoviyu og„ishi -
i-1
. Fazoviy og„ishlarga bir nechta teshiklarning o„qdoshmasligi,
tsilindr shaklidagi detal o„qining uning ko„ndalang yuzasiga perpendikulyarmasligi,
ishlanayotgan va asos yuzalarining paralellmasligi,
yuzaning qayishishi, ustki
yuzalarning teshikka nisbatan ekstsentrikligi va boshqalar kiradi. Fazoviy og„ishlar
tayyorlamani tayyorlash va detalga ishlov berish payitida xosil bo„ladi.
4.
O„rnatish xatoligi-
i
. bu xatolik bajarilayotgan operatsiyalarda (o„tishda)
paydo bo„ladi. O„rnatish xatoligi
asoslash xatoligi -
а
, maxkamlash davrida paydo
bo„ladigan xatolik -
q
va moslama xatoliklarining -
м
yigindisiga teng
2
2
2
м
к
a
i
Asoslash xatoligi tayyorlamani moslamaga o„rnatishda texnologik va o„lchash
asoslari birlashmaganda (bir yuzani tashqil qilmaganda) paydo bo„ladi. Uning
miqdori ma‟lum bir o„lcham uchun tayyorlamaning muayyan o„rnatilgan
holatida
aniqlanadi.
