161
-yig„ma birikmalarni gabarit o„lchamlari ularni yig„ish imkoniyatini ta‟minlash
zaruriyatidan kelib chiqqan holda operatsiyalar bo„ladigan
metalni kesish ishlari
alohida ishchi joylarida, hatto mexaniksexlarda dastgohlarida bajariladigan tayyorlov
va etkazish ishlari bajarilishi kerak;
-yig„ma birliklar ko„plab detallar va tutashmalardan iborat bo„lishi kerak emas;
shu bilan birga mashinani keragidan ortiq bo„laklash
maqsadga muvofiq emas,
chunki bu yig„ish jarayonini murakkablashtiradi, yig„ish ishlarini tashkil etishda
qo„shimcha qiyinchiliklar tug„diradi;
Mashina detallarini ko„plab detallari u yoki bu yig„ma birliklarga kirishi kerak,
bunda bevosita yig„ishga uzatiladigan alohida detallar soni kamayadi, asos detallar va
ba‟zi qotirish detallari
bundan mustasno;
Mahsulotni shunday bo„laklash kerakki, qachonki bunday konstruktiv sharoitlar
eng ko„p sondagi yig„ma birliklarni, bir-biriga bog„liq bo„lmagan holda va mashinani
eksplutatsiya tartibini buzmasdan mahsulotlarni ta‟mirlashni ham osonlashtiradi.
Ko„pchilik yig„ma birliklarni yig„ishdagi mehnat sarfi taxminan bir hil bo„lishi kerak.
Yig„ish ketma-ketligi asosan mahsulot konstruksiyasi,
detallarni joylashtirish
va talab etilayotgan aniqlikka erishish usullari bilan aniqlanadi va yig„ishdagi
mahsulot va qismlarini joylashtirish tartibini shartli ifodalovchi yig„ish texnologik
sxemasi ko„rinishi keltirilishi mumkin.
Yig„ish sxemalari butun texnologik jarayonlarini yaqqol ko„zga keltirish
operatsiyalarini mo„ljallangan ketma-ketlikni tekshirish imkonini beradi. Bu
sxemalarda mahsulotni har bir elementi to„g„ri burchak bilan belgilanib, unda
tashkiliy qism nomlanishi uni indeksi va miqdori ko„rsatiladi (6.5-rasm).Yig„ish
boshlanadigan detali asos detali deyiladi.
Yig„ish jarayoni sxemadagi gorizontal chiziqda to„g„ri burchak yo„nalishida
ifodalanadi. Gorizontal chiziqdan yuqorida ketma-ketlik tartibida shartli ravishda
detalni ifodalovchi to„g„ri
burchaklar, qo„yida esa shartli ravishda yig„ma birliklarni
ifodalovchi to„g„ri burchaklar ko„rsatiladi.
Yig„ish texnologik sxemasi yig„ish texnologik jarayonini loyihalash uchun asos
bo„ladi. Yig„ish sxemasi tuzilgandan so„ng zarur bo„lgan yig„ish, sozlash, etkazish
162
tayyorlov va nazorat ishlari tarkibi belgilanadi va texnologik operatsiyalar, o„tishlar
mazmuni aniqlanadi.
Donalab ishlab chiqarish sharoitida yo„nalishli harita
tuzish bilan cheklanadilar
va ishda asosan yig„ish texnologik sxemalariga murojat qilinadi.
Yig„ish yuqori malakali ishchilar tomonidan bajariladi, ularni mahsulot
chizmasiga qarab o„zari yig„ish ishlarini usullarini tanlaydilar.
6.5-rasm. Mahsulot (a) va nisbatan yuqori tartibdagi yig„ma birliklar yig„ish
texnologik sxemasi.
Seriyali ishlab chiqarishda yo„nalishli-operatsion va texnologik xaritalar ishlab
chiqiladi, kerak bo„lib qolsa, texnologik yo„riqnomalar, vositalar qaydnomasi va
boshqa xujjatlar chiqariladi.
Yig„ish jarayoni umumiy yig„ish va qismlarni yig„ishga,
hamda texnologik
operatsiyalar va o„tishga, katta seriyali ishlab chiqarishda esa, selektiv yig„ish va
163
noto„liq o„zaroalmashuvchanlik usullarini qo„llash hisobiga etkazish ishlari ulushi
qisqaradi.
Texnologik operatsiyani shakillantirishda uni tarkibiga imkoniyat darajasida
o„xshash ishlar kiritiladi, bu esa ishchilarni ixtisoslashuvini
ularni mehnat
unumdorligini oshiradi. Oqimli yig„ishni tashkil qilish uchun zarur bo„lgan
operatsiyalarni sinxronlash maqsadida texnologik operatsiya tarkibi yig„ish ishlarini
alohida elementlarini mehnat sarfini hisobga olgan holda belgilanadi.
Agarda operatsiyani mehnat sarfi taktdan ortiq bo„lsa, operatsiya qo„shimcha
bo„laklanadi, ayrim o„tishlari mumkin qadar boshqa operatsiyalarga o„tkaziladi.
Etkazish ishlari, sinash va nazorat yig„ish alohida operatsiyalariga ajratiladi.
Bunda tayyorlov va etkazish ishlarini mexaniksexlari va laboratoriyalariga o„tkazish
imkoniyatlarini tahlil etish va maqsadga muvofiqlashtirish aniqlashga alohida e‟tibor
qaratiladi.
Yig„ish ishlarida qo„l mehnatini ulushi yuqori, buni quyidagi 6.1-jadvaldan
ko„rish mumkin.
6.1-jadval
Yig„ish ishlarida qo„l mehnati ulushi
Mashinasozlik tarmog„i
Mehanizatsiyalangan
ishlar%
Qo„l ishlari,%
Og„ir mashinasozlik
15-20
80-85
Dastgohsozlik
22-25
75-78
Avtamobilsozlik
50-55
45-50
Qishloq xo„jaligi
mashinasozligi
40-55
50-60
Elektromashinasozlik
25-30
70-75
