7
Agar namuna kub yoki parallelepiped shaklida bo‘lsa, har qaysi yoьi uch
joyidan o‘lchanadi. Har bir yoqning xaqiqiy o‘lchami uch o‘lchovning o‘rtacha
arifmetik qiymatiga teng bo‘ladi.
Namunaning xajmi quyidagi formuladan hisoblab topiladi:
V=abc,sm
3
(2)
Bu yerda V – namunaning xajmi, sm
3
hisobida;
a,b,c- namuna o‘lchamlarining o‘rtacha qiymati, sm hisobida.
Agar namuna tsilindr shaklida bo‘lsa, uning
xajmi quyidagi formuladan
topiladi;
V=
4
2
d
h sm
3
(3)
bu formulada V- namunaning xajmi, sm
3
hisobida;
d- namuna (tsilindr) diametrining o‘rtacha qiymati,
sm hisobida;
h- namuna balandligining o‘rtacha qiymati, sm hisobida.
Namunaning massasi va xajmi aniqlangandan keyin (1) formuladan
foydalanib, namunaning o‘rtacha zichligi topiladi.
Bunday tajriba har bir
material uchun ikki marta o‘tkaziladi
2-LABORATORIYA ISHI
Noto‟g‟ri geometrik shaklli namunalarning
o‟rtacha zichligini aniqlash.
Penza, tuf, g‘isht, qurilish qorishmasi kabi materiallar qattiq g‘ovak
jismlar qatoriga kiradi. Bunday materiallarning o‘rtacha zichligi parafinlash
usuli bilan topiladi.
Ishlatiladigan asbob-uskunalar: texnik tarozi, tarozi toshlari, elektr
plitka, parafin, metall idish, kichikroq yumshoq cho’tka, bir bo’lak sim.
Ish tartibi. Quruq yoki quritilgan tosh namunasi tarozida tortiladi.
Namunaga eritilgan parafin cho‘tka vositasida yupqa qilib surtiladi. Parafin
qotgandan keyin parafinli tosh yana tortiladi. Tosh
sirtini qoplashga ketgan
parafinning massasi va zichligini bilib olingandan keyin parafinning xajmi
quyidagi formuladan topiladi:
Vn=
n
n
m
sm
3
, (4)
Bu formuladan Vn – parafinning xajmi, sm
3
hisobida;
m
n
- tosh sirtini qoplashga ketgan parafinning
8
miqdori, g hisobida;
ρ
n
– parafinning zichligi, u 0,93 g/sm
3
ga teng.
SHundan so‘ng xajm o‘lchagichga jo‘mrakdan
oqib tushgunga qadar suv
quyiladi. Jo‘mrakdan suv tomishi to‘xtagach, jo‘mrak tagiga toza,
yaxshilab
quritilgan va tarozida tortilgan, xajmi 250 sm
3
li idish qo‘yiladi. Parafinlangan
namuna ingichka pishiq ip po‘xta bog‘lanib, suvli xajmli o‘lchagichga o‘istalik
bilan tushiriladi (1-rasm).
