Generatorlarni qoʻzgʻatishning avtomatik rostlash

30 
tushiradi, o‘z navbatida ishga tushib, qo‘zg‘otgichning zanjiridagi 
shuntlash reostati ШР ning qarshiligining qisqa tutashtiradi. Natijada 
qo‘zg‘otgichning qoʻzgʻatish toki maksimal miqdorigacha tez ko‘payadi 
va generatorning uyg‘otilishi chegara qiymatigacha yetadi. 
QAR ning eng ko‘p tarqalgan qurilmalaridan biri kuchlanishni 
korrektorlash bilan birgalikda kompaundlash qurilmasidir (5.3-rasm). 
“Kompaundlash” termini statorning 
tokiga bog‘liq holda mashinaning 
qoʻzgʻatish tokining avtomatik rostlashni 
ifodalaydi. Normal rejimda stator toki 
ortish holda (aktiv-induktiv yuklamada) 
generatorning kuchlanishi kamayadi, 
ammo 
kompaundlash 
qurilmasi 
qo‘zg‘otgichning qoʻzgʻatish tokining, 
binobarin, generatorning rotor tokening
avtomatik ravishda oshiradi, buning 
ta’sirida generator statorining qisqichlaridagi uchlanish kerakli 
qiymatigacha oshadi. 
Kompaundlash
qurilmasi generatorning avariya rejimida ham, ya’ni 
generatorning kuchlanishi kamayib, statorning chulg‘amidagi tok ancha 
ortganda ham yaxshi ishlaydi. 
Kompaundlash sxemasiga ikkilamchi chulg‘ami oraliq transformatori 
УТР ga ulangan tok transformatorlari TT hamda kompaundlash tokining 
qo‘zg‘otgichning qoʻzgʻatish chulg‘ami ОВВ ga berishdan oldin 
to‘g‘rilash uchun xizmat qiladigan to‘g‘rilagich В1 kiradi. Kompaundlash 
toki I
k
korreksiyaning hisobga olmaganda, tok I
g
- ga proporsional bo‘ladi. 
Kompaundlash generator kuchlanishining etarlicha aniq bir miqdorda 
turishini ta’minlay olmaydi. Shuning uchun qoʻzgʻatishning generator 
statorining toki bo‘yicha rostlash bilan bir vaqtda statorning kuchlanishi 
bo‘yicha rostlash ham qo‘llaniladi. Kuchlanish bo‘yicha rostlash signalini 
berish uchun transformator УТП (magnitlanib turuvchi universal 
transformator) ikkita 2 va 4 chulg‘am bilan ta’minlanadi (5.3-rasm, a). 
Chulg‘am 2 dagi tok U
G
ga proporsional I
n
tokning fazasi generator 
toki reaktiv tashkil etuvchisining fazasiga to‘g‘ri keladigan qilib tanlanadi. 
Shuning uchun sof aktiv yuklamada 1 va 2 chulg‘amlarning MYUK bir - 
biriga nisbatan 90
o 
C siljigan bo‘ladi, generator sof reaktiv yuklamada 
ishlasa, ular fazasi bo‘yicha ustma-ust tushadi. Shu sababli I
G
va U
G
qiymatlari o‘zgarmaganda sos

qancha kichik bo‘lsa yoki generatorning 
5.4-rasm. Generatorni jadal 
uyg‘otishning releli 
sxemasi.

31 
reaktiv yuklamasi katta bo‘lsa, kompaundlash toki shuncha katta bo‘ladi. 
Bu fazaviy kompaundlash hisoblanib, u kuchlanishning aniqroq ushlab 
turishni ta’minlaydi, chunki kompaundlash toki faqat generator tokining 
absolyut miqdoriga bog’liq bo‘lmay, balki sos

ga ham bog‘liqdir. 
Kompaundlash tokining korreksiyasi, U
1
ning berilgan miqdoriga 
qarab, УТП ning qo‘shimcha magnitlash chulg‘ami 4 orqali kuchlanish 
korrektori yordamida nihoyasiga yetkaziladi. 
Umumiy holda kuchlanish korrektorining tarkibiga me’yorlash 
avtotransformatori УАТ orqali kuchlanish transformatori TН zanjiriga 
ulanadigan ikkita o‘lchash elementi I1 va I2 kiradi. 
O‘lchash 
elementi 
I1 
ning 
chiqishidagi to‘g‘rilangan tok I
1
kirish 
kuchlanishiga to‘g‘ri proporsionaldir. 
Shuning uchun bu element to‘g‘ri chiziqli 
element deb ataladi. 
I2 elementning chiqishidagi to‘g‘rilangan 
tok I
2
egri chiziqli deb atalib, kirish 
kuchlanishi kattaligiga nisbatan egri 
chiziqli bog‘lanishga ega bo‘ladi. Ikkala 
tok I
1
va I
2
kuchaytirgich U ga keladi va 
kuchaytirgich 
ularning 
ayirmasiga 
reaksiya beradi va uni kuchaytiradi. 
Korrektorning chiqishidan chiqqan tok 
bu holda УТП ning qo‘shimcha magnitlash chulg‘ami 4 ga keladi. 
Rasmdan ko‘rinadiki, o‘lchash elementlarining kirishidagi kuchlar U
1
dan kamayib ketsa, toklarning ayirmasi (I
1 
- I
2
) ta’sirida korrektorning 
chiqishidagi tok ortadi. Korrektor generatorning kuchlanishining o‘lchash 
elementlarining kirishidagi kuchlanish U
1
ga teng miqdorda bir xil qilib 
ushlab turadi. Avtotransformator 
УАТ yordamida korrektorning 
sozlanishini o‘zgartirish mumkin. 
QAR ning ko‘rib o‘tilgan sxemasi stator toki bilan generator statori 
kuchlanishining o‘zgarishiga reaksiya beruvchi, proporsional ta’sir etuvchi 
regulyatorlar guruhiga kiradi. 
Rostlash parametrlarining o‘zgarish tezligiga yoki hatto uning 
tezlanishiga reaksiya beruvchi kuchli ta’sir etuvchi o‘zgartirgichlar 
yaratilgan va ishlatilmoqda. Qoʻzgʻatish kuchlanishining katta tezlikda 
o‘zgarishiga va qo‘zg‘otgich maksimal kuchlanishining katta qiymatlariga 
ega bo‘lgan tez ishlovchi qoʻzgʻatish tizimlari bilan kuchli ta’sir qiluvchi 
5.5 - rasm. Kuchli ta’sir etuvchi 
QAR ning struktura sxemasi. 

32 
QAR qurilmasi birgalikda generatorning parallel ishlash turg‘unligining 
ancha oshirish imkoniyatini beradi. Qoʻzgʻatishning o‘zgartirish faqat 
generator kuchlanishining o‘zgarishini hisobga olgan holda, olib borilmay, 
balki energotizim chastotasining ham o‘zgarishini hisobga olgan holda 
bajarilsa, to‘g‘rilagich bunda haqiqatan samarali bo‘ladi. 
Kuchli ta’sir qiladigan QAR ning struktura sxemasi 5.5-rasmda 
keltirilgan. Qoʻzgʻatishning avtomatik rostlash ikkita asosiy zanjirga: 
o‘lchash zanjiri va kuchaytirgich - summator (jamlagich) dan iborat. 
O‘lchash zanjiriga: kuchlanishning o‘lchash bloki (BIN) va chastotaning 
o‘lchash bloki (BICH) kiradi. BIN bloki oldin ulangan element BKT ga ega 
bo‘lib, unda o‘lchanayotgan kuchlanish generator tokining reaktiv tashkil 
qiluvchisiga qarab, avtomatik tarzda korreksiyalanadi. BKT dan keyin 
signal o‘lchash elementlari 
(kuchlanishning chetga chiqishi) va U
1
(kuchlanishning hosilasi) ga keladi, bu elementlarning chiqish 
kuchlanishlari ko‘rsatilgan miqdorlarga proporsional bo‘ladi. VICH bloki 
o‘lchash elementlariga ega bo‘lib, ularning chiqishga chastotalari 
va f
1
larga proporsional bo‘ladi. Kuchaytirgich - summator ikki kaskadli magnit 
kuchaytirgichdan iborat bo‘lib, uning chiqish signali qoʻzgʻatish tizimi 
(ijro qiluvchi element) ning tez ta’sir qiluvchi tiristorlarining ish va 
jadallashtirish guruhlarining boshqarish uchun beriladi. QAR ning 
xarakteristikalarining yaxshilash (tez ta’sir qilishni oshirish va boshqalar) 
uchun to‘g‘rilagich sxemasiga, odatda, teskari aloqa (bog‘lanish) OC lar 
kiritiladi. 

Download 1,76 Mb.