105
Birinchi usul oddiy va sodda. Tindirilgan sinil eritmalariga qatron
ionitlar ta'sir ettirib olinadi. Xuddi rux bilan cho’ktirishdagidek, bunda rux
o’rniga qatron ishlatiladi. Shu yo’sin xomaki oltin metali olish jarayoni
ham soddalashadi.Bu jarayon qatronlar
narxining qimmatligi va
regeneratsiya jarayonining qiyinligi sababli iqtisodiy jihatdan samarasizdir
va boshqa arzonroq va osonroq usullar bilan raqobatlasha olmaydi.
Ikkinchi usulga ko’ra, sorbsiyaga tindirilgan eritma emas, balki
agitator yoki pachuklarda tanlab eritilgan bo’tanaga ionit qatron ta'sir
ettiriladi. Ikkinchi usulning avzaligi qimatbaho filtirlarning
qo‘llanilmasligi, kamchiligi esa jarayonning uzoq vaqt davom etishi,
dastgohlarning ko’p joy egallashi va ko’p kapital xarajatlarning sarflanishi.
Aralashtirish davomida nodir metallar bo’tanadan,
qatronga sorbsiya
yo’li bilan yutiladi. Sorbsiya tugatishi bilan oltinini olingan bo’tana
tashlanma hovuz (otvallarga) yuboriladi.
Qatronni bo’tanadan ajratib olishda yanchilgan ruda va qatron
o’chamlari farqi asosiy rol o’ynaydi. Masalan: qatron yanchilgan ruda
zarrasiga qaraganda bir necha barobar katta o’lchamga ega. Ionit 0,5-2,0
mm, zarrachalar esa 0,074 mm ya'ni
0,5-2,0
e =
= 7 : 27
0,074
barobar katta, demak ionit qatronni bo’tanadan bemalol g’alvirlash
yo’li bilan ajratish oson.
Shu sababdan qatron ham bo’tanani maxsus to’rdan o’tkaziladi, elak-
to’r o’lchami zarrachada katta va yangitdan kichikroq yasalgan bo’ladi.
Qatronning zarralari to’r ustida (elak-to’r) tutilib qoladi.
Bo’tana esa to’rdan o’tib tashlama hovuzlarga oqiziladi. Shunday
qilib, qatronni oddiy g’alvirlash yo’li bilan bo’tanadan ajratilib, o’ta
qimmatli jarayon suzish (filtrlash) dan voz kechiladi. Bo’
tanada nodir
metallarni ajratib olishning asosiy maksadi ham, ushbu bo'tananing
filtrlashdan ko’ra, galvirlashga almashtirishga asoslangan.
Uchinchi usulda tanlab eritish va sorbsiyalash bilan birga qo’shib olib
boriladi. Tanlab eritish paytida ionitlar, to’g’ridan-to’g’ri bo’tanadagi oltin
va kumush zarralari bilan aloqada bo’lishi kerak. Bu usulda ham tanlab
106
eritilgan bo’tana suzish jarayonini chetlab o’tadi. Jarayonning afzalliklari
quyidagilar: a) oltinni eritmadan ajratishda ko’p elektr energiya talab
qiluvchi va qimatbaho filtirlarning qo‘lanilmasligi; b)
sianlash jarayonida
oltin va kumushni erish jarayoni davomiyligi kam; v) Sorbsiyalash
jarayoni dastgohlarining ixchamli va kapital xarajatlarning kamligi; g)
oltining ajralishi yuqori darajada (98-99 %) va yuqori sifatda olinishi.
Sorbsiyali sianlash jarayoni mayin yanchilgan rudali tizimda olib
borilib unda eritishga keladigan yanchilgan mahsulot o’lchami -0.15 mm,
miqdori 80-90 % dabo’ladi. Agar ruda zarralarining o'lchami undan
katta
bo'lsa qatronni ruda bilan ezilishi hisobiga yo’qotilishi oshishi mumkin.
Sorbsiya jarayonida ruda bo’laklari ma’lum miqdorda katta bo’lsa, shunga
mos yirikroq 0,6—1,5 mm qatronlar qo’llaniladi. Bu bo’tanadan qatronni
oson ajratish imkonini beradi, chunki elak teshiglari olchami 0,4-0,45mm
undan yirik qatron esa setka ustida qoladi va bo’tanadan ajraladi bo’tana
esa keyingi pachukka o’tadi.
Boshlang‘ich sianlash jarayonida oltining 60-80% eritma tarkibiga
o‘tadi. Oltining qolgan qismi sorbsiyalash jarayoni natijasida eritamga
o‘tib so‘ng sorbciyalanadi dastlabgi sianlash jarayonini olib borish
anioning oltin va kumushga bo‘lgan ishchi
hajmining oshishiga olib
keladi.
Sorbsiyalash jarayoni bir necha dastgohlardan (8-12) tashkil topgan
bo‘lib ular butanani katrondan ajratish uchun setkalar va xavo yordamida
ishlovchi aralashtirgich qurilmalari bilan jihozlangan, qarama-qarshi
oqimda ishlaganda yuqori samara beruvchi dastgoxlardan
birlashmasidan
iborat.
Dastlabki sianlashdan o‘tgan pulpa birinchi sorbsiyalash dastgohiga
keladi va barcha dastgohlardan anionit bilan qarama-qarshi harakatda
o‘tadi. Shu bilan birga sianlash jarayonida erimay qolgan oltin va
kumishning erishi va oltinning sorbsiyalanishi davom etadi. Oxirgi
dastgohdan
pulpa chiqadi, kam miqdorda oltin va kumush pachuk
setkalaridagi kamchiliklar sababli butanada katron bilan qolgan bo‘ladi.
Shuning uchun butana nazoratchi g‘alvirda katron ajratib olinadi va qolgan
bo‘tana sianidlardan tozadanib chiqindi saqlanadigan joyga tashlanadi.
Oxirgi dastgohdan regenratsiyadan o‘tgan kayta tiklangan katron va
107
yokotilganlarini urnini tuldirish uchun kushimcha yangi katron kushilib
sungra sorbsiya zanjirining oxirgi pachugidan yuklanadi. To‘yingan katron
yoki anionit birinchi dastgohdan chiqariladi va regenerasiya jarayoniga
jo’natiladi.
