25
Uglevodorodlar izopentandan va undan yuqori bo„lganda normal sharoitda
(0,1 MPa bosimda va 0
o
S haroratda) suyuqlik holatida bo„ladi. Gazning tarkibida
namlik
tomchi
ko„rinishida bo„ladi. Yengil yoki og„ir uglevodorod
komponentlarning mavjudligiga bog„liq holda gazlar ikki guruhga ajratiladi: quruq
va yog„li.
Quruq gazning tarkibida og„ir uglevodorodlar juda kam miqdorda yoki
umuman bo„lmaydi, shu bilan birga yog„li gazning tarkibida
ular katta qiymatga
ega bo„ladi, ya‟ni undan suyultirilgan gazlarni yoki kondensatni (gazli benzinni)
olish mumkin. Amaliyotda gazning 1m
3
tarkibida 60 grammdan kam gaz benzini
bo„lsa - quruq gaz, 60-70 grammdan ko„p bo„lganda – yog„li gaz deyiladi.
Uglevodorod gazining tarkibida suvning mavjudligi uni qatlam bilan
tutashuvda ekanligini ko„rsatadi. Qazib olinadigan gazning tarkibidagi suvning
miqdori bosimga va haroratga hamda gazning tarkibiga va suvning
minerallashuviga bog„liq ekanligini ko„rsatadi.
Gaz muvozanatlilik va nisbiy namlik sig„imiga ega ekanligi bo„yicha
ajratiladi. Gazning maksimal miqdori gazning aniq tarkibida g„ovakli
fazasida
joylashadi va shudring nuqtasini tavsiflovchi muvozanatli namlik sig„imiga mos
keladi.
Nisbiy namlik sig„imi deb, birlik gazning hajmidagi haqiqiy tarkibdagi suv
bug„larining miqdorini xuddi shunday sharoitdagi gazning namlik sig„imining
muvozanatdagi qiymatini nisbatiga aytiladi.
Gazdagi suvning miqdorini aniq topish gazni tashishga tayyorlash
qurilmasini texnik –iqtisodiy ko„rsatgichlarini aniqlashda ilmiy-amaliy ahamiyatga
egadir. Bundan tashqari tashiladigan gazning tarkibida bug„ fazasidagi suvning
mavjudligi gaz tashish tizimining normal ishlatish sharoiti uchun muhim
hisoblanadi.
Gazning fizik xossasiga uning nisbiy zichligi kiradi va u shunday kattalikki,
belgilangan gazning massasini qanday qiymatda normal sharoitda
quruq havoning
og„irligiga nisbatan katta yoki kichik ekanligini ko„rsatadi. Ko„pgina uglevodorod
gazlarining zichligi havoning zichligidan yuqori bo„lganligi uchun ular nasos
stansiyasi binolarida va quduqlarda to„planadi. Bunday holat kon xo„jaligi tizimini
qurish davrida hisobga olinadi.
26
Uglevodorodlar aniq nisbatlarda havo bilan portlovchi aralashmani hosil
qiladi va uchqun bilan to„qnashganda portlashi mumkin. Portlash kuchi
kislorodning tarkibi uglevodorodlarni to„liq yonish chegarasiga yetganda juda
kuchli quvvatga ega bo„ladi. Portlanuvchanlikning yuqori
va pastki chegaralari
mavjud bo„ladi va uglevodorod bilan havoning aralashmasini minimal va
maksimal konsentratsiyasiga mos keladi. Bosimning ko„rsatgichi oshirilganda
alangalanishning pastki chegarasiga ta‟sir qilmaydi, uning yuqori chegarasini
kuchaytiradi. Alangalanish chegarasi inert gazlarning konsentratsiyasi oshirilganda
tizimda kuchayadi.
Tabiiy gaz va neft gazlari har xil moddalarning
aralashmasi hisoblanadi,
holatni o„zgarish qonunidan u tomonga yoki boshqa tomonga og„adi.
Siqiluvchanlikni og„ish darajasini aniqlash uchun siqiluvchanlik koeffitsiyenti Z
va
Klayperon
tenglamasi
ko„rinishidagi umumlashgan gaz qonunidan
foydalaniladi:
PV = ZMRT (1.2)
bu yerda:
P – bosim;
V – gazning hajmi;
M – gazning massasi;.
R – gaz
doimiyligi;
T – harorat.
Z – ning qiymati 0,3 dan 0,1 chegarasida o„zgaradi.
Z
koeffitsiyenti yordamida har xil sharoitlardagi gazning hajmi aniqlanadi:
P
ZT
V
V
1
273
0
(1.3)
bu yerda:
V
0
– normal sharoitdagi gazning hajmi.
Q gazni issiqlikdan yonishi deb 1 kg yonilg„i to„liq yonganda ajralib chiqadigan
issiqlik miqdoriga aytiladi. Neftli gazlarning yonish issiqligi katta chegarada
bo„ladi va 12∙ 10
6
dan 48 ∙10
6
Dj/kg tengdir.
Bundan tashqari neft va tabiiy gaz qator issiqlik fizik xossalarga,
issiqlik
sig„imdorligi, elektrzatsiyalanish xossalariga ega.
