urug’chidagi zararli retsessiv genlar ustidan changchi o’simliklarning foydali
genlar dominantlik qilishi,
aksincha, changchi o’simliklardagi zararli genlar
ustidan urug’chi o’simlikning foydali genlari dominantlik qilishi natijasidir.
Masalan, agar urug’chi genotipi AabbccDDeeff,
changchi esa aaBBccddEEFF
genlardan iborat bo’lsa, ularning gametalari AbcDef va aBcdEF, birinchi avlod
duragay genotipi AaBbccDdEeFf ko’rinishda bo’ladi.
Boshqacha aytganda
urug’chi va changchi o’simliklarda to’rttadan, uchtadan zararli retsessiv genlar
bo’lsa, ularni duragaylashdan hosil bo’lgan F^ o’simliklarda esa bitta zararli
retsessiv gen gomozigota holatida uchraydi.
Geterozis duragaylarning barcha belgilariga ta’luqli bo’lmay,
ayrim belgi-
xossalarga tegishli bo’ladi.
A.Gustafsson
o’simliklardagi geterozisni quyidagi
xillarga ajratadi:
a) reproduktiv geterozisda F
1
duragaylarning
urchish organlari yaxshi
rivojlanib, u urug’ va mevalarning hajm va miqdor jihatdan ko’p bo’lishiga olib
keladi.
b)
somatic
geterozis o’simlikning vegetativ organlarining kuchli
rivojlanishiga sababchi bo’ladi.
c) adaptiv geterozis esa duragaylarning hayotchanligini oshiradi.
Tabiiy ravishda duragaylarda geterozis ularni hosil qilish uchun tanlangan
ota-ona organizmlarga hamda sharoitning qulay bo’lishiga bog’liq.
Geterozis faqat F
1
da bo’lib, uni kelgusi avlodlarga berish hali o’z yechimini
topgani yo’q. Geterozis faqat o’simliklarni vegetativ, ya’ni qalamcha,
tugunak va
piyoz ko’paytirilgandagini avloddan-avlodga berilishi mumkin. Geterozis faqat
o’simliklarda emas, hayvonlarni ham chatishtirganda namoyon bo’ladi. Masalan,
leggorn zotli tovuqlarning inbred liniyalarni chatishtirishdan olingan F
1
duragay
tovuqlarda chatishtirishga qatnashgan tovuqqa nisbatan tana og’irligi 130 gr, tut
ipak qurti kapalaklarini har-xillarini chatishishidan olingan
kapalak pillalarining
ipak berishi 10-15% ortganligi aniqlangan. Geterozisni sababini biokimyoviy yo’l
bilan tadqiq qilish yo’li o’rganilganda duragay organizmlarda ba'zi fermentlar
faolligi oshganligi ma'lum bo’ldi.
