|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat instituti
Pdf ko'rish
|
| bet | 126/251 | | Sana | 07.06.2024 | | Hajmi | 7,63 Mb. | | #261339 |
Bog'liq biologiya majmuaTuxum hujayra
urg’ochilik 'jinsiy hujayrasi bo’lib, shakli deyarli bir xil, ya'ni asosan sharsimon,
ba'zan ovalsimon, yoki cho’zinchoq bo’ladi (25-rasm). Tuxum hujayraning yadrosi uning o’rtasida
joylashgan bo’ladi. Tuxumning ko’pchilik qismini sitoplazma egallagan bo’lib, unda maxsus oqsilli
kiritma-sariqlik moddasi bo’ladi. Sariqlik embrionning rivojlanishi davrida oziqa sifatida sarflanadi.
Sariqlik moddasining miqdoriga qarab, tuxumning miqdori ham o’zgaradi. Masalan, reptuliyalar, qushlar
tuxumida sariqlik ko’p bo’ladi va shuning uchun ularning tuxumi yirik bo’ladi. Sut emizuvchilar tuxumida
esa sariqlik moddasi umuman yo’q, ba'zilarida juda kam, shuning uchun ularning tuxumi kichik bo’ladi.
Ancha kattaligi va sariqlik moddasi bo’lganligi uchun tuxum hujayra deyarli harakatlana olmaydi. Faqat
kovakichlilar va bulutlarning tuxum hujayrasi harakat qiladi.
Sariqlik moddasining miqdori va uning sitoplazmada tarqalishiga qarab, tuxum hujayrani
guruhlarga ajratish mumkin.
Sariqlik moddasining miqdoriga qarab tuxum hujayra quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1. Alesital - sariqligi bo’lmagan tuxumlar (a - yo’q, lecithos - sariqhk).
2. Oligolesital - sariqligi kam bo’lgan tuxumlar (oligos - kam).
3. Mezolesital - sariqligi o’rtacha bo’lgan tuxumlar (mesos -o’rtaeha).
4. Polilesital - sariqligl ko’p bo’lgan tuxumlar (poly - ko’p).
Tuxumning katta-kamchiligi ana shu sariqlik moddasining miqdoriga bog’liq. Sariqlik moddasining
sitoplazmada tarqalishiga qarab tuxum hujayra quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1. Izolesital (isos - bir xil) - sariqlik moddasi kam va taxminan sitoplazmadabir xil tarqalgan.
2. o’rtacha telolesital (telos - oxiri) - sariqlik moddasi o’rtacha, hamma qutbda tarqalgan, lekin
ko’proq vegetativ qutbda joylashgan.
3. Keskin telolesital - sariqlik moddasi ko’p va asosan vegetativ qutbda joylashgan.
4. Setrolesital (sentros - markaz) - sariqligi ko’p va tuxum hujayraning markazidajoylashgan.
Yo’ldoshli sut emizuvchilarda embrionning ona organizmida taraqqiy etishi va ona organizmidan
oziqlanishi munosabati bilan, evolyutsiya jarayonida ikkinchi marta tuxumda sariqlik moddasi
kamaygan.
|
| |
