XX-asr yangi biologiya fanlarining rivojlanishi, biologiyada klassik tadqiqotlar miqyosining
yanada kengayishi bilan ajralib turadi. Shu asrda genetika, sitologiya, fiziologiya, biokimyo,
rivojlanish biologiyasi, evolyutsion taʼlimot, ekologiya, biosfera haqida taʼlimot, shuningdek
mikrobiologiya, virusologiya, gelmintologiya, parazitologiya va biologiyaning boshqa koʻp
tarmoqlari jadal surʼatlar bilan rivojlandi. Mendel ochgan qonunlar asosida mutatsiya va irsiyatning
xromosoma nazariyalari ishlab chiqildi (T. Bovyeri, 190207; U. Setton, 1902). Xromosoma
nazariyasini
T. Morgan
va shogirdlari V. Iogansenning sof liniya toʻgʻrisidagi taʼlimotiga (1903)
asoslanib gen, genotip, fenotip tushunchalarini ishlab chiqishdi.
XX-asrning oʻrtalarigacha genlarning kimyoviy tabiati irsiy molekulalar shaklida ekanligi
nazariy jihatdan talqin qilinib kelindi (N. K. Kolsov, 1927). Mikroorganizmlardagi transduksiya va
transformatsiya hodisalarini oʻrganish asosida DNK molekulasi genetik informatsiyani tashuvchi
ekanligi aniqlandi (
O. Eyvyeri,
1944y.). DNK qo’sh spirali tuzilishining oʻrganilishi (
J. Uotson, F.
Krik
, 1953) genetik kodning kashf etilishiga olib keldi. Bu kashfiyotlar
molekulyar genetikaga
asos
soddi. Oqsillarning aminokislotalardan iborat tarkibi oʻrganilganligi, ayrim oqsillar (insulin)ning
sintez qilinishi, viruslar va faglarning nukleoproteid-lardan tuzilganligining koʻrsatib berilishi 20-asr
oʻrtalarida qilingan eng muhim kashfiyotlardandir.
Elektron mikroskopning
kashf etilishi oddiy
mikroskopda koʻrinmaydigan strukturalarni koʻrishga, hujayraning eng nozik tuzilishini tekshirishga,
bakteriyalar va viruslarning tuzilishini batafsil oʻrganishga imkon berdi.
Nishonli atomlar usuli organizmda sodir boʻladigan jarayonlarni oʻrganish uchun yoʻl ochdi.
Gistologik kimyo diffyerensial sentrifugalash, rentgenostruktura analizi usullari tirik organizmlar
kimyoviy tarkibi, hujayra organoidlari va qismlarini mukammal tekshirish usullarini koʻrsatib berdi.
Ana shu kashfiyotlar tufayli 20-asrning 2-yarmida biologiyaning eng yosh sohasi — molekulyar
biologiya dunyoga keldi va tez surʼatlar bilan rivojlana boshladi. Molekulyar biologiya sohasidagi
tadqiqotlar biologiya fanining barcha sohalarida yangi gʻoyalar paydo boʻlishiga olib keldi;
hujayraning tuzilishi va funksiyasi haqidagi tushunchalarni tubdan oʻzgartirib yubordi.
XX asrda hayvonlar fiziologiyasi sohasida ham katta yutuqlarga yerishildi. Rus olimi
