|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat institutiBog'liq biologiya majmuaA. Gallerning
taʼsirlanish toʻgʻrisidagi gʻoyasida (1753) oʻz
ifodasini topadi. U va chex anatomi va fiziologi
Y. Proxoska
miya ishtirokisiz taʼsirotni qabul
qiluvchi hamda organlarni harakatlantiruvchi nerv kuchi borligini koʻrsatib berdi. Italiyalik olimlar
L. Galvani
va
A. Volta
hayvonlar organizmidagi elektrni aniqlaydi, bu hodisa
elektrofiziologiya
fanining paydo boʻlishi va rivojlanishiga olib keldi. Ingliz olimi
J. Pristli
oʻsimliklarni hayvonlar
nafas olishi uchun zarur boʻlgan kislorod ishlab chiqarishini koʻrsatib beradi. Fransuz olimlari
A.
Lavuazye
,
P. Laplas
va
A. Segen
hayvonlarning nafas olishi va oksidlanish reaksiyalarida
kislorodning ahamiyatini koʻrsatib berdi.
Organik dunyoning tarixiy taraqqiyoti toʻgʻrisidagi gʻoyalar 18-asrning ikkinchi yarmidan
boshlab shakllana boshladi. Nemis olimi
G. V. Leybnits
tirik mavjudotlarning
gradatsiyasi
tamoyillarini
eʼlon qiladi va oʻsimliklar bilan hayvonlar oʻrtasida oraliq formalar mavjud degan
fikrni oʻrtaga tashlaydi. Minerallardan boshlab odamgacha boʻlgan "tiriklik pogʻonasi" (gradatsiya)
tamoyili, shveysar naturalisti
Sh. Bonne
(1745—64) fikricha, hayot tuzilishi va rivojlanishining
uzluksizligini koʻrsatadi. J. Byuffon Yyer tarixi toʻgʻrisidagi oʻz gipotezasini ishlab chiqdi. Uning
fikricha, Yyer tarixi 80—90 ming yildan iborat boʻlib, 7 davrga boʻlinadi, faqat eng soʻnggi davrda
oʻsimliklar, hayvonlar va odam paydo boʻlgan. Fransuz olimi
J. B. Lamark
"
Zoologiya falsafasi"
(1809) asarida "tiriklik pogʻonasi"ni evolyutsiya nuqtai nazaridan tushuntirib beradi. Tirik
organizmlarning tubandan kjsak formalargacha takomillashib borishi uning fikricha organizm uchun
xos boʻlgan ichki progressga intilish (gradatsiya tamoyillari) tufayli sodir boʻlgan. Lamark
evolyutsiyani toʻgʻri tushuntirgan boʻlsada, uning asosiy sabablarini ochib berolmadi.
Fransuz olimi
J. Kyuvye
tirik organizmlarning tarixiy almashinishi va bir qancha turlarning
qirilib ketishini tushuntirish uchun oʻzining katastrofalar g’oyasini ilgari suradi. Fransuz olimi
|
| |
