|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat institutiBog'liq biologiya majmuaShvann
va
Shleyden
bo'lsalarda, lekin uning yaratilishiga tayyorgarlik fan tarixida anchagina oldin boshlangan edi. Bu
tayyorgarlik davrida
Volf
ishlari nihoyatda katta ahamiyatga ega bo'ldi. U o'simlik, kurtak, barg,
ildizlarni mikroskopda tekshirib, ular bir xil donachalar — «pufakcha» lar yoki hujayralardan iborat
ekanligini qayd qilgan edi.
Hujayraning tuzilishini aniqlashda chex tabiatshunosi
Ya.Purkine
ishlari ham diqqatga
sazovordir. U takomillashtirilgan mikroskopda har xil to'qimalar, hujayralarning noziktuzilishini
0
‘rgandi. Tovuq tuxumini tekshirib, sariqlik yuzasida kichik pufakcha borligini aniqladi va uni
murtak «pufakchasi» deb atadi. Binobarin, 1825-yilda tovuq tuxumi hujayrasining yadrosi kashf
etildi. Lekin Purkine o’z kuzatishlariga yetarli ahamiyat bermadi. Shunga ko’ra, hujayra yadrosining
kashf etilishi fan tarixida Broun nomi bilan bog’liqdir. Chunki 1831-yili
R. Broun
o'simliklar
hujayrasida yadro borligini eion qildi. Nemis fiziologi
L Myuller
esa hayvonlar to'qimasida
uchraydigan xilma-xil hujayralarni tasvirladi va ular o'simliklar hujayrasiga o'xshashligini aniqladi.
Nihoyat, 1838—1839-yillarda nemis olimlari
Shvann
va
Shleyden
hujayra nazariyasini
yaratdilar. Shleyden
“Fitogenezis to'g'risida ma’lumotlar”
degan asarida organizmning rivojlanishi
uchun hujayra nihoyatda katta ahamiyatga ega ekanligini bayon etdi. Bir yildan so'ng Shvann
“O'simliklar bilan hayvonlarning tuzilishi hamda o'sishidagi farq to'g'risida mikroskopik tadqiqotlar”
degan klassik asarini e’lon qildi. U organizmlarning hujayraviy tuzilishi umumiy bo'lib, o'simliklar
ham, hayvonlar ham hujayralardan tuzilganligini ta’kidladi.
Shleyden va Shvann hujayra strukturasi tirik moddadan hosil bo'ladi, degan fikrni ilgari
surdilar. Nemis tabiatshunosi
R. Virxov
(1821 — 1902) bu fikrni tanqid qildi va hujayra bo'linish
yo'li bilan ko'payadi, deb ta’kidladi. U o'sha davrda hukmronlik qilgan, hujayra faoliyatida qobiq
muhim rol o'ynaydi, degan fikrga e’tiroz bildirib, protoplazma katta ahamiyatga ega ekanligini qayd
qildi.
XIX asrning 40-yillariga kelib, hujayraviy tuzilishga doir ko'pgina tadqiqotlar olib borildi. Bu
tadqiqotlar organism alohida-alohida bo'lgan individum — hujayralar yig'indisidan iborat, degan
noto'g'ri tushuncha paydo bo'lishiga olib keldi. Shunday yuzaki va mexanik tasavvur etish, ayniqsa,
nemis olimi
Virxov
faoliyatiga mansubdir. Barcha tirik organizmlarning hujayralardan tuzilganligi
organik olamning xilma-xil vakillari tuzilishiga ko'ra bir-biriga o'xshash, binobarin, umumiy
ekanligini isbotladi va bu evolyutsion ta’limot uchun ishonchli dalil bo’lib xizmat qildi.
|
| |
