• Bovyeri va Flemming
  • Hujayra haqidagi fan «Sitologiya»




    Download 7,63 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet17/251
    Sana07.06.2024
    Hajmi7,63 Mb.
    #261339
    1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   251
    Bog'liq
    biologiya majmua

     
    Hujayra haqidagi fan
    «Sitologiya»
     
    (grekcha 
    sitos
    – hujayra, 
    logos
    –ta’limot, fan) deb ataladi. 
    Bu fan hujayra tuzilishini, faoliyatini turli (oddiy yorug‘lik mikroskopi va elektron mikroskop 
    orqali o‘rganishdan to molekulyar darajada nozik biokimyoviy) usullar bilan o‘rganadi. 
    Har bir tirik organizm (o’simlik, hayvon va mikroorganizmlar) hujayralardan tuzilgan. 
    Hujayraviy tuzilishiga ko’ra organizmlar bir va ko’p hujayralilarga bo’linadi.
    Bir hujayrali organizmlar sodda tuzilgan bo‘lib, ularning tanasi bitta hujayradan iborat 
    (amyoba, infuzoriya). Ko‘p hujayrali organizmlar esa million yoki milliard hujayralardan iborat.
    Angliya olimi
    Robert Guk
    1665- yilda o‘zi yaratgan mikroskopda po‘kak kesimiga qarab, uni
    yupqa devorli katakchalaridan iboratligini ko‘radi va “sellula”, “uyacha”, “katakcha”, “hujra” deb 
    nomlagan, keyinchalik esa
    hujayra
    deb atagan. 
    1838-39-yillarda nemis olimlari — botanik
    A.Shleyden
    va zoolog 
    T.Shvan
    bir xulosaga 
    kelishdilar — tirik organizmlar hujayralardan iborat degan barcha ma’lumotlarni to’plab, hujayra 
    nazariyasini yaratishgan.
    1855-yilda
    R. Virxov
    hujayra nazariyasi g‘oyasini ilgari surib, har bir hujayraning
    hujayradan kelib chiqqanligini bayon etdi. Tiriklikning uzluksiz mavjudligining tan olinishi
    hujayraning tuzilishi va bo‘linishining asoslarini chuqur o‘rganishni taqozo etdi.
    1879-yilda 
    Bovyeri
    va 
    Flemming
    ikkita qiz hujayrasi hosil bo‘lishi jarayonida yadroda ro‘y 
    beradigan o‘zgarishlarni ko‘rsatib berdi.


    1887 yilda
    Veysman
    gametalar hosil bo‘lishida hujayra bo‘linishi (meyoz) boshqacha ro‘y
    berishini ko‘rsatib berdi. 
    Hujayraning shakli va o‘lchami har xil bo‘ladi. Ko‘p hujayralar shar shaklida yoki
    cho‘ziq shaklda bo‘ladi. Ba’zi hujayralarni shakli doimiy bo‘lmaydi, o‘zgarib turadi. Masalan:
    amyoba. qon hujayralari-leykotsitlar.
    Hujayra nazariyasining asosiy qoidalari hozirgi kunda, quyidagilardan iborat: 
    1. 
    Hayot asosan hujayra shaklida mavjud bo‘lib, barcha organizmlar hujayradan tashkil
    topgan. Hujayra tirik tabiatning bir bo‘lagi va unga tiriklik xususiyatlarining barchasi xos bo‘lib,
    hujayra ko‘payish, modda almashish, strukturaviy hamda irsiy elementar birlikdir. 
    2.
    Hujayra biologik informainya jarayoni ro‘y beradigan va bu jarayon kayta-kayta
    ishlanadigan hamda hosil bo‘lgan enyergiyani yig‘uvchi, sarf qiluvchi boshqa xil enyergiyaga 
    aylantiruvchi murakkab tuzilmadir. 

    Download 7,63 Mb.
    1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   251




    Download 7,63 Mb.
    Pdf ko'rish