|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat institutiBog'liq biologiya majmuavazifasini
o’taydigan «go‘rkov» sifatida baholab keldilar. Bunday tasavvurga ko‘ra, tabiiy tanlanishda yangilik
yaratilmaydi, balki populatsiyadagi mavjud o‘zgarishlar faqat taqsimlovchi omil hisoblanadi,
xolos. Aslida esa tabiiy tanlanish evolyutsiya yo‘nalishini belgilaydi va tasodifiy hamda ko‘p sonli
foydali o‘zgarishlami to‘play boradi. Tabiiy sharoit ta’siriga va tanlanish yo‘nalishiga qarab bir xil
irsiy o‘zgaruvchanlik turli oqibatlaiga olib keladi. Shu jihatdan tabiiy tanlanishni haykaltarosh bilan
qiyoslash mumkiri. Xuddi shaklsiz granit bo’lagidan ortiqchalarini tarashlab, ajoyib ijod qiluvchi
haykaltarosh singari, tabiiy tanlanish ham turli xil o'zgarishlami to‘play borib noqulay, kam
moslashgan organizmlarning nobud bo’lishi hisobiga moslashgan organizm turlarini vujudga keltiradi.
Lekin tabiiy tanlanish ma’lum maqsadsiz yo‘naladi.
Tabiiy tanlanishning ijodiy rolini tushuntirish maqsadida yana bir o'xshatish keltiramiz.
Alfavitdan teng miqdorda ko‘plab kesib olingan harflardan biz «TOY» so‘zini hosil qilmoqchi
bo’laylik. Buning uchun ikkinchi va uchinchi harflarni tanlab olgudek bo’lsak, u holda hech qachon
xohlagan so‘zni hosil qilib bo’lmaydi. Mabodo, qirqilgan harflardan T, O va Y harflarni qutiga
joylashtirsak, u holda «TOY» so‘zining hosil boiish imkoniyati ortadi. Agar tanlangan uch
harfdan ikkitasini (TO, TI, OY) juftlab, qutiga tashlasak, qolgan bitta harf alohida bo’lsa, unda ikkita
harfdan iborat harflarning uchinchi yakka harf bilan qo‘shilish oqibatida TYO, OYT, TIT va nihoyat
«TOY» so‘zi hosil bo’ladi. Binobarin, harf yasamagan boisak ham, ularning ma’noli birikishiga erisha
oldik. Xuddi shunga o‘xshash, tabiiy tanlanish ta’sirida har xil genlar, belgilar u yoki bu organizmlarda
mujassamlashishi mumkin. Qayd qílinganlardan, har bir gen o‘z-o‘zidan yakka holda tanlanmay,
genotipda boshqa genlar bilan qo‘shilgan holda tanlanadi, degan xulosa chiqarish mumkin. Tabiiy
tanlanishda doim organizm uchun foydali belgi-xossalarning ko’ami orta boradi.
Darvin
tomonidan
keltirilgan
Galapagos
arxipelagida
uchraydigan
vyurkalarning
tumshug’i, okean orollaridagi hasharotlarning qanoti yoki qayin odimchi kapalagining rangi, ot
evolyutsiyasiga doir va shu singari ko‘p misollar tabiiy tanlanishning ijobiy rolini
ko‘rsatuvchi dalillardir. Tabiiy tanlanish barcha moslanishlarning paydo bo’lishini, yangi formalar va
turli taksonlar sistemasining kelib chiqishini belgilab beruvchi muhim va yagona yo‘nalishli omildir.
Tabiiy tanlanish nazariyasi biologiyaning eng muhim nazariy umumlashtirishlaridan biri
bo’lib qoladi.
|
| |
