O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat instituti




Download 7,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet38/251
Sana07.06.2024
Hajmi7,63 Mb.
#261339
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   251
Bog'liq
biologiya majmua

Destabillashtiruvchi tanlanish. 
Tanlanishning bu turi yirtqich hayvonlar ustida olib borilgan 
tajribalar natijasida kashf qilingan. Ma’lumki, boshqa yirtqich hayvonlar singari, tulkilar ontogenezida 
ham stabillashtiruvchi tanlanish tufayli tarixan tarkib topgan belgi va funksiyalar rivojlanadi. 
K.D. Belyayev
kumushsimon, qora tulkilar populatsiyasini o ‘rganib, ular xatti-harakati bo'yicha 
polimorf, ya’ni 30% odamga nisbatan tajovuzkor, 20% hurkovich, 40 % tajovuzkor hurkovchi, 10 % 
tinch kuzatuvchan ekanligini aniqlagan. Kuzatishlar himoyalanish xatti-harakati bilan jinsiy 
aktivlanish orasida genotipik va fenotipik munosabat borligidan dalolat berdi. Odatda, tulkilar yilning 
ma’lum faslida, ya’ni mart-aprel oyida urchiydi. Bu jarayon oldin tinch kuzatuvchan, oxirida o‘ta 
tajovuzkor usulda amalga oshadi. Belyaev tulkilar populatsiyasi orasidan tinch kuzatuvchan formalarni 
alohida tanlab urchitib, xonakilashtirganda naslda ularning urchish muddati o‘zgara borgan hamda 


odamga ko'nikishi asta-sekin orta borgan. Tanlanish olib borilgan tulkilar dastlab dekabr-yanvar, 
ikkinchi marta mart-aprelda urchigan. Vaholanki, tanlanish olib borilmagan tulkilar populatsiyasida 
urchish faqat aprel oyida boshlangan. Binobarin, tanlangan tulkilar orasida bir yilda ikki marta 
urchiydigan va odamdan hurkimaydigan, o‘z laqabi bilan chaqirganda tez keladigan formalar hosil 
bo’lgan. Bundan tashqari, tulkilarda tullash muddati ham o‘zgargan. Tulkilar fe’l-atvorida yuz bergan 
bunday o‘zgarishlar mashq natijasi bo’lmay, balki genotipning o‘zgarishi bilan uzviy bog’liq ekanligi 
tajribalarda isbotlangan.
Ma’lumki, yuksak umurtqali hayvonlar, xususan, sutemizuvchilar ontogenezini boshqarishda 
neyrogumoral sistema muhim ahamiyatga ega. Aniqlanishicha, destabillovchi tanlanish tufayli buyrak 
usti bezi, jinsiy bezlardan ajralgan gormonlar ham o‘zgargan. Ular o‘z navbatida genlarning 
biokimyoviy aktivligiga ta’sir etgan. Aytilganlarning barchasi tulkilarda bundaytanlanish oqibatida 
tarixan tarkib topgan ontogenezning o‘zgarishiga sabab bo’lgan. Shunga ko‘ra u destabillovchi 
tanlanish deb nomlangan. Tabiiy tanlanish dastlab populatsiya ichida ro‘y beradi va munosib 
genotiplar tanlanishi orqali m aium natijalarga olib keladi.
Tabiiy sharoitda tanlanish ko‘pincha har xil yo‘nalishda boradi. Tanlanishning biror yo‘nalishi 
uzoq muddat saqlangan taqdirda kichik hajmdagi o‘zgarishlar ham samarali bo’lishi mumkin. 
Evolyutsion taiim ot muxoliflari tabiiy tanlanishni mexanik g‘alvir yoki eliminatsiya 

Download 7,63 Mb.
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   251




Download 7,63 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat instituti

Download 7,63 Mb.
Pdf ko'rish