120
1) rivojlangan mamlakatlar yo’li;
2) rivojlanayotgan mamlakatlar yo’li;
3) sobiq sotsialistik mamlakatlar yo’li;
4) sotsializm g’oyalarini samarali bozor iqtisodiyotini
vujudga keltirish
mexanizmi bilan qo’shib olib borish yo’li.
Bu yo’llar turli tuman va har xil bo’lishiga qaramay ularda umumiylik mavjuddir.
Ularning umumiyligi shundaki, bu yo’llarning hammasi bozor iqtisodiyotiga o’tishni
maqsad qilib qo’yadi va mazkur iqtisodiyotning qonun-qoidalari, amal qilish
mexanizmi ko’p jihatdan umumiy bo’ladi. Shu bilan birga har bir yo’lning o’ziga xos
xususiyatlari ham bor, bu esa bozor munosabatlarini
shakllantirishning ijtimoiy-
iqtisodiy, tarixiy, milliy sharoitlari har xil bo’lishidan kelib chiqadi.
Masalan, bozor munosabatlariga o’tishning rivojlangan mamlakatlar yo’lida oddiy
tovar xo’jaligidan erkin raqobatga asoslangan klassik yoki erkin bozor iqtisodiyotiga va
undan hozirgi zamon bozor iqtisodiyotiga o’tiladi.
Mustamlakachilikdan ozod bo’lib, mustaqil rivojlanayotgan mamlakatlarning
bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’lining xususiyati –
bu qoloq, an’anaviy iqtisodiyotdan
erkin bozor iqtisodiyotiga o’tishdir. Nihoyat, sobiq sotsialistik mamlakatlar yo’lining
muhim belgisi markazlashtirilgan, ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan
hozirgi zamon rivojlangan bozor tizimiga o’tishdan iboratdir. Bu yo’lning boshqa
yo’llardan farqi shundaki, totalitar iqtisodiyotning bozor iqtisodiyoti bilan umumiyligi
yo’q, ular batamom bir-biriga zid. Shu bilan birga ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan
iqtisodiyotdan bozor munosabatlariga o’tayotgan mamlakatlarning o’zi o’tish
sharoitlari, iqtisodiy rivojlanish darajasi, mulkchilik va xo’jalik yuritish shakllari bilan
bir-birlaridan farqlanadi.
Hozirda uzoq davr mobaynida ijtimoiy xo’jalikni sotsializm qurish g’oyalari
asosida
yuritib kelgan, keyinchalik ushbu g’oyalarning muhim jihatlarini saqlab
qolgan holda bozor mexanizmlarini uyg’unlashtirish orqali o’ziga xos o’tish yo’lini
yaratgan mamlakatlar tajribasini ham alohida ko’rsatish mumkin. Jumladan, Xitoy,
Vetnam kabi ilgari faqat ma’muriy-buyruqbozlik
iqtisodiyotiga asoslangan
mamlakatlar bugungi kunda tub islohotlar orqali samarali bozor iqtisodiyotini vujudga
keltirish borasida sezilarli muvaffaqiyatlarga erishmoqdalar. Bularning barchasi bozor
iqtisodiyotiga o’tish yo’llarining o’ziga xos xususiyatlaridir.
Jahon tajribasi ko’rsatishicha, bozor iqtisodiyotiga
