O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

207 
Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish va boshqarishning zamonaviy bozor tizimi 
sifatida marketing va menejmentning rivojlantirilishi, milliy iqtisodiyotda ularning 
usul va vositalaridan keng foydalanish pirovardida korxona va tashkilotlar 
faoliyatining yuksalishi va iqtisodiy o’sishning ta’minlanishiga qulay zamin yaratadi. 
3. O’zbekistonda 
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yanada 
erkinlashtirilishi va rag’batlantirilishi 
 
O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning jadal rivojlanishini har 
tomonlama qo’llab-quvvatlash, shu asosda aholining bandligi va farovonligini oshirish 
muammolarini hal etish iqtisodiy siyosatning ustuvor yo’nalishlaridan biri hisoblanadi.

Mamlakatimizda kichik tadbirkorlikning rivojlanishiga mazkur sohani turli 

darajalarda qo’llab-quvvatlashning samarali tizimi katta ta’sir ko’rsatdi. Davlat 
tomonidan uning me’yoriy-huquqiy asoslari ishlab chiqildi va takomillashtirildi, 
kichik korxonalarni moliya-kredit va investitsiya jihatidan qo’llab-quvvatlash bo’yicha 
muayyan ishlar amalga oshirildi. Kichik tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash bo’yicha 
davlat va mintaqaviy dasturlari ishlab chiqildi va bugungi kunda ham hayotga izchil 
ravishda tatbiq etilmoqda. Bu sohada mintaqalararo va xalqaro aloqalar yo’lga 
qo’yilmoqda, 
hukumatlararo 
va 
xalqaro 
shartnomalar 
tasdiqlanmoqda, 
tadbirkorlarning jamoatchilik uyushmalari faoliyati jonlantirilmoqda, axborot 
ta’minoti tizimi vujudga keltirilmoqda. 
Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sektorining shakllanishi va 
mustahkamlanishida Savdo-sanoat palatasi, Dehqon va fermer xo’jaliklari uyushmasi, 
«Madad», «Kafolat», «O’zagrosug’urta» kabi qator sug’urta kompaniyalari, 
Respublika biznes-inkubatori, Dehqon va fermer xo’jaliklarini qo’llab-quvvatlash 
jamg’armasi, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining Ish bilan 
ta’minlashga ko’maklashish jamg’armasi kabi budjetdan tashqari jamg’armalarning 
roli juda katta bo’ldi.
O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yanada erkinlashtirish 
va rag’batlantirish chora-tadbirlari kuchaytirilmoqda. Jumladan, keyingi yillarda 
xususiy mulk va xususiy tadbirkorlik huquqini himoya qilish borasidagi qonunchilik 
mustahkamlandi, bozor infratuzilmasini shakllantirish ishlari jadallashtirildi, biznesni 
ro’yxatga olish, ixtiyoriy ravishda yopish va tugatish, faoliyatning alohida turlari bilan 
shug’ullanish huquqini beradigan litsenziya va ruxsatnomalar berish jarayonlari 
soddalashtirildi va tartibga solindi. Moliya, soliq va statistika hisobotlarining barcha 
shakllari va muddatlari keskin qisqartirilmoqda. Soliqqa tortish stavkalari unifikatsiya 
qilindi va kamaytirildi. Xususan, 2007 yilda kichik korxonalar uchun yagona soliq 
to’lovi stavkasi 13 foizdan 10 foizga tushirildi. 
Shuningdek, tadbirkorlarga, avvalo, kichik biznes sub’ektlariga asosiy, shu 
jumladan, talab yuqori bo’lgan moddiy resurslardan keng foydalanish imkonini 
50
Ekonomichеskaya tеoriya: Uchеbnik. / Pod obsh.rеd. akad. V.I.Vidyapina, A.I.Dobrinina, G.P.Juravlеvoy, 
L.S.Tarasеvicha. – M.: INFRA-M, 2005, s.212. 

208 
beradigan barqaror bozor mexanizmi shakllandi. Masalan, o’tgan yilda O’zbekiston 
tovar-xomashyo birjasida umumiy savdo aylanmasi qariyb 2 barobar oshdi. Bugungi 
kunda birja tarkibida markaziy savdo maydonchasi va viloyatlardagi 12 filiallar 
faoliyat ko’rsatmoqda. Ularda akkreditatsiyadan o’tgan 2300 dan ziyod brokerlar 
xizmat ko’rsatadi. Ixtisoslashgan savdo maydonchalarining (xorijiy mamlakatlardagi 
maydonchalar bilan birga) soni 340 tadan oshib ketgan. Mazkur savdo maydonlarida 
paxta va undan ishlab chiqariladigan mahsulotlar, neft mahsulotlari, qora va rangli 
metallar, polietilen, un, shakar, paxta yog’i, mineral o’g’itlar va boshqa tovarlar 
sotilmoqda. Jumladan, birja tovar aylanmasining 2007 yildagi tarkibi quyidagicha 
bo’lgan: iste’mol tovarlari – 22%, qurilish materiallari – 23%, neft mahsulotlari – 
13%, paxta va undan ishlab chiqariladigan mahsulotlar – 7%, qora va rangli metallar – 
6%, suyultirilgan gaz – 4%, polietilen – 4%, boshqalar – 21%.
Amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning samarasi o’laroq, keyingi yillarda 
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarning yalpi ichki mahsulot hajmidagi 
ulushi sezilarli ravishda ortib bormoqda.
«2008 yilda mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi 
barqaror rivojlandi. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning soliq yukini yanada 
kamaytirish, mikrofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to’lovining 10 
foizdan 8 foizga, 2009 yildan boshlab esa 7 foizga tushirilishi, jismoniy shaxslardan 
olinadigan daromad solig’i stavkalarining kamaytirilishi va ayni paytda uni hisoblash 
tartiblarining takomillashtirilishi tadbirkorlik, kichik va xususiy biznesni izchil 
rivojlantirish uchun kuchli rag’batlantiruvchi omillar yaratdi. Natijada so’nggi olti yil 
mobaynida faoliyat yuritayotgan kichik biznes sub’ektlari soni 1,9 barobar ko’paydi 
va 2008 yili qariyb 400 mingtani tashkil etdi.
Kichik biznes sub’ektlari tomonidan ishlab chiqarilayotgan sanoat mahsulotlari 
hajmi o’tgan yili salkam 22 foizga ko’paydi. Bu sanoat tarmog’idagi o’rtacha o’sish 
ko’rsatkichidan ancha ko’pdir. Shuning natijasida kichik biznesning yalpi ichki 
mahsulotdagi ulushi 2007 yildagi 45,5 foizdan 2008 yilda 48,2 foizga ko’tarildi. 
Bugungi kunda mamlakatimizda ish bilan band bo’lgan jami aholining 76 foizdan 
ko’prog’i aynan shu sohada mehnat qilayotgani ayniqsa e’tiborlidir».
Mamlakatimizdagi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining tashqi 
iqtisodiy faoliyatdagi ishtiroki ham yildan-yilga kengayib bormoqda. Respublikamiz 
mustaqilligining dastlabki yillarida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari 
umuman eksport faoliyatida ishtirok etmagan bo’lsa, 1996 yilga kelib bu ulush 2,5 
foizni tashkil etgan. Mazkur ko’rsatkich 2007 yilda 14,8 foizga yetgan, ya’ni 1996 
yildagi darajadan deyarli 6 baravar oshgan
51
. 
51
Bеkmurodov A.SH., G’afurov U.V. O’zbеkiston – iqtisodiyotni modеrnizatsiyalash hamda islohotlarni 
chuqurlashtirishning yangi va yuksak bosqichi yo’lida: O’quv qo’llanma. – T.: «Iqtisodiyot» nashr, 2008, 32-34, 59-60-
b.

209 
Yuqoridagi ma’lumotlardan ko’rinadiki, O’zbekistonda kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlik faoliyati jadal rivojlanib, iqtisodiyotning mustaqil va samarali sektoriga 
aylanib bormoqda. 

Download 8,58 Mb.