207
Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish va boshqarishning zamonaviy bozor tizimi
sifatida marketing va menejmentning
rivojlantirilishi, milliy iqtisodiyotda ularning
usul va vositalaridan keng foydalanish pirovardida korxona va tashkilotlar
faoliyatining yuksalishi va iqtisodiy o’sishning ta’minlanishiga qulay zamin yaratadi.
3. O’zbekistonda
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yanada
erkinlashtirilishi va rag’batlantirilishi
O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning jadal rivojlanishini har
tomonlama qo’llab-quvvatlash, shu asosda aholining bandligi va farovonligini oshirish
muammolarini hal etish iqtisodiy siyosatning ustuvor yo’nalishlaridan biri hisoblanadi.
Mamlakatimizda kichik tadbirkorlikning rivojlanishiga mazkur sohani turli
darajalarda qo’llab-quvvatlashning samarali tizimi katta ta’sir ko’rsatdi.
Davlat
tomonidan uning me’yoriy-huquqiy asoslari ishlab chiqildi va takomillashtirildi,
kichik korxonalarni moliya-kredit va investitsiya jihatidan qo’llab-quvvatlash bo’yicha
muayyan ishlar amalga oshirildi. Kichik tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash bo’yicha
davlat va mintaqaviy dasturlari ishlab chiqildi va bugungi kunda ham hayotga izchil
ravishda tatbiq etilmoqda. Bu sohada mintaqalararo va xalqaro aloqalar yo’lga
qo’yilmoqda,
hukumatlararo
va
xalqaro
shartnomalar
tasdiqlanmoqda,
tadbirkorlarning jamoatchilik uyushmalari faoliyati jonlantirilmoqda, axborot
ta’minoti tizimi vujudga keltirilmoqda.
Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sektorining shakllanishi va
mustahkamlanishida Savdo-sanoat palatasi, Dehqon va fermer xo’jaliklari uyushmasi,
«Madad», «Kafolat», «O’zagrosug’urta» kabi qator sug’urta kompaniyalari,
Respublika
biznes-inkubatori, Dehqon va fermer xo’jaliklarini qo’llab-quvvatlash
jamg’armasi, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining Ish bilan
ta’minlashga ko’maklashish jamg’armasi kabi budjetdan tashqari jamg’armalarning
roli juda katta bo’ldi.
O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yanada erkinlashtirish
va rag’batlantirish chora-tadbirlari kuchaytirilmoqda. Jumladan, keyingi yillarda
xususiy mulk va xususiy tadbirkorlik huquqini himoya qilish borasidagi qonunchilik
mustahkamlandi, bozor infratuzilmasini shakllantirish
ishlari jadallashtirildi, biznesni
ro’yxatga olish, ixtiyoriy ravishda yopish va tugatish, faoliyatning alohida turlari bilan
shug’ullanish huquqini beradigan litsenziya va ruxsatnomalar berish jarayonlari
soddalashtirildi va tartibga solindi. Moliya, soliq va statistika hisobotlarining barcha
shakllari va muddatlari keskin qisqartirilmoqda. Soliqqa tortish stavkalari unifikatsiya
qilindi va kamaytirildi. Xususan, 2007 yilda kichik korxonalar uchun yagona soliq
to’lovi stavkasi 13 foizdan 10 foizga tushirildi.
Shuningdek, tadbirkorlarga, avvalo, kichik biznes sub’ektlariga asosiy, shu
jumladan, talab yuqori bo’lgan moddiy resurslardan keng foydalanish imkonini
50
Ekonomichеskaya tеoriya: Uchеbnik. / Pod obsh.rеd. akad. V.I.Vidyapina, A.I.Dobrinina, G.P.Juravlеvoy,
L.S.Tarasеvicha. – M.: INFRA-M, 2005, s.212.
208
beradigan barqaror bozor mexanizmi shakllandi. Masalan, o’tgan yilda O’zbekiston
tovar-xomashyo birjasida umumiy savdo aylanmasi qariyb 2 barobar oshdi.
Bugungi
kunda birja tarkibida markaziy savdo maydonchasi va viloyatlardagi 12 filiallar
faoliyat ko’rsatmoqda. Ularda akkreditatsiyadan o’tgan 2300 dan ziyod brokerlar
xizmat ko’rsatadi. Ixtisoslashgan savdo maydonchalarining (xorijiy mamlakatlardagi
maydonchalar bilan birga) soni 340 tadan oshib ketgan. Mazkur savdo maydonlarida
paxta va undan ishlab chiqariladigan mahsulotlar, neft mahsulotlari,
qora va rangli
metallar, polietilen, un, shakar, paxta yog’i, mineral o’g’itlar va boshqa tovarlar
sotilmoqda. Jumladan, birja tovar aylanmasining 2007 yildagi tarkibi quyidagicha
bo’lgan: iste’mol tovarlari – 22%, qurilish materiallari – 23%, neft mahsulotlari –
13%, paxta va undan ishlab chiqariladigan mahsulotlar – 7%, qora va rangli metallar –
6%, suyultirilgan gaz – 4%, polietilen – 4%, boshqalar – 21%.
Amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning samarasi o’laroq, keyingi yillarda
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarning yalpi
ichki mahsulot hajmidagi
ulushi sezilarli ravishda ortib bormoqda.
«2008 yilda mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi
barqaror rivojlandi. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning soliq yukini yanada
kamaytirish, mikrofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to’lovining 10
foizdan 8 foizga, 2009 yildan boshlab esa 7 foizga tushirilishi, jismoniy shaxslardan
olinadigan daromad solig’i stavkalarining kamaytirilishi va ayni paytda uni hisoblash
tartiblarining takomillashtirilishi tadbirkorlik, kichik
va xususiy biznesni izchil
rivojlantirish uchun kuchli rag’batlantiruvchi omillar yaratdi. Natijada so’nggi olti yil
mobaynida faoliyat yuritayotgan kichik biznes sub’ektlari soni 1,9 barobar ko’paydi
va 2008 yili qariyb 400 mingtani tashkil etdi.
Kichik biznes sub’ektlari tomonidan ishlab chiqarilayotgan sanoat mahsulotlari
hajmi o’tgan yili salkam 22 foizga ko’paydi. Bu sanoat tarmog’idagi o’rtacha o’sish
ko’rsatkichidan ancha ko’pdir. Shuning natijasida kichik biznesning yalpi ichki
mahsulotdagi ulushi 2007 yildagi 45,5 foizdan 2008 yilda 48,2 foizga ko’tarildi.
Bugungi kunda mamlakatimizda ish bilan band bo’lgan jami aholining 76 foizdan
ko’prog’i aynan shu sohada mehnat qilayotgani ayniqsa e’tiborlidir».
Mamlakatimizdagi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining tashqi
iqtisodiy faoliyatdagi ishtiroki ham yildan-yilga kengayib bormoqda. Respublikamiz
mustaqilligining dastlabki yillarida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari
umuman eksport faoliyatida ishtirok etmagan bo’lsa, 1996 yilga kelib bu ulush 2,5
foizni tashkil etgan. Mazkur ko’rsatkich 2007 yilda 14,8
foizga yetgan, ya’ni 1996
yildagi darajadan deyarli 6 baravar oshgan
51
.
51
Bеkmurodov A.SH., G’afurov U.V. O’zbеkiston – iqtisodiyotni modеrnizatsiyalash hamda islohotlarni
chuqurlashtirishning yangi va yuksak bosqichi yo’lida: O’quv qo’llanma. – T.: «Iqtisodiyot» nashr, 2008, 32-34, 59-60-
b.
209
Yuqoridagi ma’lumotlardan ko’rinadiki, O’zbekistonda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik faoliyati jadal rivojlanib, iqtisodiyotning mustaqil va samarali sektoriga
aylanib bormoqda.
