Xarajatlarning jalb etilish manbaiga ko’ra turkumlanishi

Download 8,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	236/652
Sana	11.07.2024
Hajmi	8,58 Mb.
	#267370

1 ... 232 233 234 235 236 237 238 239 ... 652

Bog'liq
IQTISODIYOT NAZARIYASI

Korxonaning o’ziga tegishli bo’lgan resurslardan foydalanishi bilan bog’liq xarajatlar ichki xarajatlar deyiladi.

Xarajatlarning jalb etilish manbaiga ko’ra turkumlanishi

Tashqi xarajatlar korxona tomonidan zarur resurs va xizmatlarni
tashqaridan to’lov asosida jalb etishi uchun sarf qilingan xarajatlardir.
Bunday
xarajatlarga yollanma ishchilar ish haqi, xomashyo va materiallar uchun to’lovlar,
kredit uchun foiz to’lovlari, ijaraga olingan yer uchun renta, transport xizmati va
boshqa har xil xizmatlar uchun to’lovlar kiradi. Tashqi xarajatlar to’lov hujjatlari bilan
rasmiylashtiriladi, shu sababli buxgalteriya xarajatlari deb ham ataladi.
Korxonaning o’ziga tegishli bo’lgan resurslardan foydalanishi bilan bog’liq
xarajatlar ichki xarajatlar deyiladi.
Bunday xarajatlar pul to’lovlari shaklida
chiqmaydi. Shu sababli ichki xarajatlar darajasini baholash o’z resurslari qiymatini
shunga o’xshash resurslarning bozordagi narxlariga taqqoslash orqali amalga
oshiriladi.
Tashqi va ichki xarajatlarning mohiyatini ochib berish, ularning bir-biridan
farqini tushuntirishda bugungi kunda xo’jalik amaliyotimizda faoliyat yuritayotgan
ko’plab yakka tartibdagi tadbirkorlarni yaqqol misol tariqasida keltirish mumkin.
Aytaylik, biron-bir tadbirkor o’ziga qarashli bo’lgan xonadonda kichik ishlab
chiqarish sexi tashkil qildi. Bu yerda uning tashqi xarajatlari aniq: ishlab chiqarish
uchun zarur bo’lgan xomashyo uchun to’lov, elektr energiyasi, suv va boshqa
kommunal xizmatlar uchun to’lovlar, transport xizmatlari uchun to’lov va boshqalar.
Bu o’rinda ichki xarajatlar nimadan iborat bo’ladi, degan savol tug’ilishi tabiiy.
Misolimizdan ko’rinadiki, tadbirkor sex binosi sifatida o’z xonadonidan
foydalanyapti. Shubhasiz, u o’z xonadonidan foydalanganligi uchun o’ziga haq
to’lamaydi, biroq agar u ushbu xonadonni biron-bir kishiga ijaraga berganida ma’lum
miqdorda (aytaylik, bir oyga 200 ming so’m) pul daromadi olgan bo’lar edi. Uning
UMUMIY
XARAJATLAR
Tashqi xarajatlar
Ichki xarajatlar
Ishchi kuchiga sarflar
Xomashyo xarajatlari
Yonilg’i-enеrgiya xarajatlari
Transport-aloqa xizmati
xarajatlari
Asosiy kapital amortizatsiyasi
Ijara haqi
Qarz pul mabla
g’lari va foizlari
Bank xizmati xarajatlari
Mе’yordagi foyda

227
xonadonidan sex sifatida foydalanish muqobil holatda kelishi mumkin bo’lgan ijara
to’lovidan, ya’ni 200 ming so’mdan mahrum etmoqda. Demak, bu o’rinda tadbirkor
«ko’zga ko’rinmagan» holda 200 ming so’m sarflamoqda, ya’ni ichki xarajat
qilmoqda. Bu turdagi ichki xarajatlarga yana tadbirkorning o’zining ish haqini, agar
oila a’zolari mehnatidan foydalansa, ularning ish haqini va shunga o’xshash boshqa
xarajatlarni kiritish mumkin.
Shu bilan birga tadbirkorlik faoliyatini ushlab turish uchun zarur bo’lgan to’lov –
me’yordagi foyda ham renta va ish haqi bilan birga xarajatlarning tarkibiy qismi
hisoblanadi. Me’yordagi foyda iqtisodiy foydadan farq qiladi.

Download 8,58 Mb.

1 ... 232 233 234 235 236 237 238 239 ... 652

Download 8,58 Mb.

Pdf ko'rish