11.7-chizma Tovar qiymati va narxining nisbati N
5
N
4
Qiymat N
3
N
2
N
1
Chizmadan ko’rinadiki, birinchi holatda narx mahsulotlar tannarxidan past
darajada o’rnatilib (N
1
daraja), buning natijasida ular zarariga sotilishi mumkin.
Ikkinchi holatda narxning N
2
darajada o’rnatilishi mahsulotni sotishdan olingan pul
tushumining korxona xarajatlariga teng kelishi, ya’ni ishlab chiqarishning faqat
o’zini-o’zi qoplashi ta’minlanishi mumkin. Uchinchi holatdagi N
3
narx darajasi
tannarxdan yuqori, biroq qiymatdan past bo’lib, bunda korxona foydasi tovarda
mujassamlashgan foyda miqdoridan kam bo’ladi. To’rtinchi holatdagi N
4
narx darajasi
qiymat miqdoriga teng bo’lib, korxona tovarda mujassamlashgan barcha foydani oladi.
Va nihoyat, beshinchi holatdagi N
5
narx darajasini o’rnatish korxonaga tovar
qiymatidan ko’proq pul daromadi olish imkonini beradi. Buni yuqorida keltirilgan
misoldagi «A» mahsulot qiymati va narxi orqali aniqroq ifodalash mumkin: N
1
= 500
so’m; N
2
= 600 so’m; N
3
= 800 so’m; N
4
= 1000 so’m; N
5
= 1200 so’m.
Korxona yalpi foydasining taqsimlanishi ham muhim ahamiyat kasb etadi (11.8-
chizma).
Chizmadan ko’rinadiki, eng avvalo yalpi foydadan boshqa iqtisodiy sub’ektlarga
turli to’lovlar amalga oshiriladi. Bu to’lovlarga boshqalarning yer va binolaridan
foydalanganlik uchun ijara haqi, qarzga olingan pul mablag’lari uchun to’lanadigan
foizni kiritish mumkin. Bundan tashqari, korxonalar davlat va mahalliy hokimiyat
organlari budjetiga soliqlar to’laydilar, turli hayriya va boshqa fondlarga mablag’lar
Foyda
Tannarx
238
kiritadilar. Mablag’larning qolgan qismi korxona sof foydasini tashkil etadi. U
korxonaning ishlab chiqarish va ijtimoiy ehtiyojlariga, shuningdek jamg’arish (ishlab
chiqarishni kengaytirish)ga, atrof-muhit muhofazasi, xodimlarni tayyorlash va qayta
tayyorlash va boshqa maqsadlarga sarflanadi.
