|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti
Pdf ko'rish
|
| bet | 276/652 | | Sana | 11.07.2024 | | Hajmi | 8,58 Mb. | | #267370 |
Bog'liq IQTISODIYOT NAZARIYASImonopol
renta
ham mavjud bo’ladi. Boshqa yerda uchramaydigan tabiiy sharoit, ba’zan noyob
qishloq xo’jalik mahsulotlari (uzumning alohida navlarini, sitrus ekinlari, choy va
hokazolarning alohida turlarini) yetishtirish uchun imkoniyat yaratadi. Bunday
tovarlar monopol narxlar bilan sotiladi. Bu narxlarning yuqori bo’lishi ko’pincha
to’lovga qodir talab darajasi bilan belgilanadi. Natijada monopol narxlar shunday
mahsulotlarning individual qiymatidan ancha yuqori bo’lishi mumkin. Bu esa yer
egalariga monopol renta olish imkonini beradi.
Faqat qishloq xo’jaligida emas, balki
undirma sanoatda
ham qo’shimcha
daromad olinadi. Ma’lumki foydali qazilma konlari joylashuvi (va demak, ishlash
uchun qulayligi) jihatidan ham, konning boyligi jihatidan ham bir-biridan farq qiladi.
Xuddi qishloq xo’jaligidagi singari, o’rta va yaxshi konlardagi korxonalar qo’shimcha
foyda oladilar, u ham differentsial rentaga aylanadi.
Ijara haqi.
Renta munosabatlarini qarab chiqishda rentaning ijara haqidan
farqiga e’tiborni qaratish zarur. Agar ijaraga beriladigan yerga oldin bino, inshoot va
shu kabilar qurish bilan bog’liq ravishda kapital qo’yilmalar sarflanmagan bo’lsa, ijara
haqi va renta miqdoran bir-biriga to’g’ri keladi. Aks holda, ijara haqi yer rentasidan
farq qiladi. Ijara haqi quyidagilardan iborat: yerdan foydalanganlik uchun to’lanadigan
renta (R), yerga ilgari sarflangan kapital uchun foiz (r); yer uchastkasini ijaraga
bergunga qadar unga qurilgan inshootlar amortizatsiyasi (A). Buni formulada
quyidagicha yozish mumkin:
A
r
R
IÕ
.
Ma’lumki, bozor iqtisodiyoti sharoitida yer faqat ijara ob’ekti emas, balki oldi-
sotdi ob’ekti hamdir. Yer ham qishloq xo’jalik mahsuloti yetishtirish va tabiiy qazilma
boyliklar qazib olish uchun, har xil ishlab chiqarish va turar joy binolari, inshootlar,
yo’llar, ayeroportlar va hokazolar qurish uchun sotib olinadi. Bunday hollarda yerning
narxi nima bilan belgilanadi?
Yer narxi.
Ma’lumki, yer inson mehnati mahsuli bo’lmaganligi sababli almashuv
qiymatga ega emas. Shunga ko’ra, nazariyotchilar yer va boshqa tabiat in’omlari
|
| |
