358
Milliy iqtisodiyotdagi muvozanatlik uning turli tomonlari va sohalari o’rtasida
mutanosiblik bo’lishini taqozo qiladi.
Iqtisodiy mutanosiblik
– iqtisodiyotning turli tomonlari va sohalari o’rtasida
miqdor va sifat jihatdan ma’lum moslik bo’lishidir.
Bunda tenglik bo’lishi shart
emas. Ular mos keluvchi nisbatlarda (masalan, 2:3, 5:3, 3:1) bo’lishi mumkin.
Makroiqtisodiy jarayon g’oyat murakkab va ko’p qirrali bo’lishi sababli
mutanosiblik turlari ham ko’p va xilma-xil. Jumladan, professor A.G.Gryaznova va
boshqalar iqtisodiyotda muvozanatga erishishni ta’minlovchi beshta asosiy
mutanosiblikni ajratib ko’rsatadilar:
1) resurslarning hajmi, tarkibiy tuzilishi va samaradorligini moddiy ne’matlar va
xizmatlar ishlab chiqarish tarkibiy tuzilmasi bilan bog’lovchi
omillar
(ishlab
chiqarish, mehnat, moliyaviy resurslar)
mutanosibligi
;
2) jamg’arish me’yorini, ya’ni ishlab chiqarishning ma’lum hajmiga erishish
uchun uni kengaytirishga yo’naltiriluvchi mamlakat milliy daromadidagi ulushni
belgilovchi
jamg’arish mutanosibligi
;
3) ishlab chiqarish faoliyatidan olingan daromadlarni ishlab chiqarish
omillarining barcha egalari o’rtasida taqsimlanishi nisbatini belgilab beruvchi
taqsimot mutanosibligi
;
4) iste’molchi talabi va taklifning hajmi, tarkibiy tuzilishi va qiymati bo’yicha
nisbatini belgilab beruvchi
ayirboshlash (sotish) mutanosibligi
;
5) tovar va pul massasi o’rtasidagi nisbatni aks ettiruvchi
tovar-pul
mutanosibligi
86
.
Iqtisodiy mutanosibliklarni bu kabi turli ko’rinishdagi turkumlashlar boshqa
manbalarda ham ko’plab uchraydi. Shunga ko’ra, ularning barchasini umumlashtirib
mutanosiblikning quyidagi guruhlari tarkibiga kiritish mumkin.
