|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti
Pdf ko'rish
|
| bet | 386/652 | | Sana | 11.07.2024 | | Hajmi | 8,58 Mb. | | #267370 |
Bog'liq IQTISODIYOT NAZARIYASImuvozanatning buzilishi
miqyosiga ko’ra
inqirozlarni
umumiy hamda ayrim sohalarda yuz beradigan inqirozlarga bo’lish mumkin. Umumiy
inqirozlar butun milliy xo’jalikni qamrab olsa, ikkinchisi qisman, ya’ni ayrim sohalar
yoki tarmoqlardagi tanglik sifatida ro’y beradi.
Ayrim sohalardagi inqirozlar orasida moliyaviy inqiroz muhim o’rin tutib, u o’z
ichiga pul-kredit sohasidagi inqiroz, valyuta inqirozi, birja inqirozi va boshqalarni
oladi. Hozirgi vaqtda AQSH va yevropaning aksariyat mamlakatlarida ro’y berayotgan
inqiroz ham dastlab moliya sohasida boshlanib, keyinchalik ishlab chiqarish sohasiga
ham tutashib ketdi.
Pul-kredit sohasidagi inqiroz.
Mamlakatda pul-kredit tizimining tang ahvolga
tushishi bo’lib, bunda tijorat va bank krediti qisqaradi. Aktsiya va obligatsiyalarning
kursi, bank foizi tushib ketishi natijasida banklar sinib, yalpi holda bankrotlikka
uchraydilar.
Valyuta inqirozi.
Bunda milliy valyutaning obro’si tushib ketadi. Bankda valyuta
zaxirasi tugab, milliy valyuta kursi tushib ketadi.
Birja inqirozi.
Bu tanglik birjada qimmatli qog’ozlar kursining tezda tushib
ketishi, ularni emissiya qilishni qisqarishi, fond birjalari faoliyatidagi chuqur
tushkunlikda ifodalanadi.
Ekologik inqiroz.
Atrof-muhitni eng avvalo inson sog’lig’ini yo’qotish, umrini
qisqartirishga olib keladigan darajada vaziyatni vujudga kelishida ifodalanadi. U
sanoatning shiddatli tarzda o’sishiga yo’l qo’ymaydi.
Tarmoqlar inqirozi.
Bu milliy xo’jalikning biron-bir tarmog’ini qamrab, ishlab
chiqarishning tarkibiy o’zgarishi yoki normal xo’jalik aloqalarining buzilishi tufayli
yuz beradi.
Tarkibiy inqirozlar.
Iqtisodiyotdagi inqirozlardan bir ko’rinishi yoki uning bir
turi tarkibiy inqirozlardir. Bu inqirozlarni ishlab chiqarishning ayrim sohalari bilan
tarmoqlar rivojlanishi o’rtasidagi chuqur nomutanosibliklar keltirib chiqaradi.
Tarkibiy inqirozlar bilan iqtisodiy tebranishlar va shu jumladan iqtisodiy
faollikning mavsumiy tebranishlari ham mavjud bo’ladi. Masalan, bayramlar
arafasidagi xarid qilish, iste’mol tovarlarining faollik sur’atida, asosan chakana
savdoda sezilarli har yillik tebranishlarga olib keladi. Qishloq xo’jaligi, avtomobil
sanoati, qurilish ham qandaydir darajada mavsumiy tebranishlarga duchor bo’ladi.
Iqtisodiy faollik iqtisodiyotdagi uzoq muddatli tamoyillarga, ya’ni uzoq muddatli
davr, masalan, 25, 50 yoki 100 yil davomida iqtisodiy faollikning ortishi yoki
pasayishiga bog’liq. Bu yerda shuni ta’kidlash lozimki, ayrim mamlakatlarda (masalan
AQSH) uzoq muddatli tamoyil sezilarli iqtisodiy o’sish bilan tavsiflansa, boshqalari
uchun iqtisodiy o’sishning sekinlashuvi xos.
Iqtisodiy faollikning tebranishini tushuntiruvchi ko’plab qarashlar mavjud
bo’lishiga qaramasdan, ko’pchilik iqtisodchilar ishlab chiqarish va bandlik darajasini
bevosita aniqlovchi omil umumiy yoki yalpi sarflar darajasi hisoblanadi, deb
tasdiqlaydi.
|
| |
