381
Yaqin SHarq va Afrika
5,9
311,0
Boshqalar
-100,6
-363,3
Jahon iqtisodiyotida kuzatilgan bunday nomutanosiblik holatlari, ya’ni
rivojlanayotgan mamlakatlar savdo balansida ijobiy saldo o’sayotgan sharoitda ayrim
rivojlangan mamlakatlar tashqi savdo balansidagi yirik
miqdordagi taqchillikning
vujudga kelishi dunyo mamlakatlari valyuta zaxiralarining o’zgarishiga olib keldi.
Xususan, keyingi yillarda Xitoy, YAponiya, YAqin SHarq mamlakatlari valyuta
zaxiralari keskin o’sdi. Ma’lumotlarga ko’ra, so’nggi
paytlarda xalqaro valyuta
zaxiralarining 3,4 trln. dollari, ya’ni jami zaxiralarning qariyb 59% Osiyoning 10 ta
yirik mamlakati hissasiga to’g’ri kelmoqda.
Aksariyat xalqaro ekspertlarning e’tirof etishlaricha 2006 yilda AQSH ipoteka
bozorlarida boshlangan inqirozning avj olishi va uni jahon moliyaviy inqirozining
kelib chiqishiga faol ta’sirini AQSHning jahon yalpi ichki mahsulotining asosiy
iste’mol qiluvchisi hisoblanganligini keltirib o’tishadi. Ma’lumotlarga
qaraganda,
AQSHning jahon yalpi ichki mahsulotini ishlab chiqishdagi hissasi 20% ni tashkil
qilsada, uning iste’molidagi hissasi qariyb 40% ni tashkil qiladi.
Rivojlangan mamlakatlar, ayniqsa, AQSH davlat tashqi qarzi miqdorining o’sib
borganligi va uni YAIMga nisbatan salmog’i o’sganligi inqirozni kuchayishining
asosiy omillaridan biri
Bu borada O’zbekiston Respublikasida teskari tendentsiya kuzatilgan. YA’ni,
amalga oshirilgan oqilona iqtisodiy siyosat natijasida tashqi
qarzlarning yalpi ichki
mahsulotdagi salmog’i 2005 yildagi 29% dan 2008 yilda 13,3% ga qadar qisqargan.
Hozirda ko’plab mutaxassis va ekspertlar tomonidan jahon moliyaviy
inqirozining global tus olishi va iqtisodiy inqiroz jarayonlarining kuchayishi retsessiya
va iqtisodiy pasayishni, investitsiyaviy faollik ko’lami cheklanib borishini,
talab va
xalqaro savdo hajmining kamayishi hamda jahonning ko’plab mamlakatlariga ta’sir
ko’rsatadigan jiddiy ijtimoiy talofotlar sodir bo’lishi mumkinligi e’tirof etilmoqda.
Xususan, 2008 yilda jahon miqyosida bevosita xorijiy investitsiyalar oqimi 20%
gacha pasayganligi kuzatilgan. 2009 yilda jahon yalpi ichki mahsulotining pasayishi,
bevosita xorijiy investitsiyalar ko’lamining yanada pasayishini kuzatilishi hamda
xalqaro savdo hajmi qariyb 15% ga pasayishi ehtimol qilinmoqda. Bu holat esa
ishsizlik darajasining ortishi bilan bog’liq jiddiy ijtimoiy
muammolarni keltirib
chiqarishi mumkin (19.2-diagramma).
Prezidentimiz o’z asarlarida moliyaviy inqiroz holati va uning ta’sirida kelib
chiqishi mumkin bo’lgan oqibatlarga doir fikrlarini davom ettirib, navbatdagi xulosani
ta’kidlab o’tdilar: «
