|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti
Pdf ko'rish
|
| bet | 387/652 | | Sana | 11.07.2024 | | Hajmi | 8,58 Mb. | | #267370 |
Bog'liq IQTISODIYOT NAZARIYASIAgrar inqiroz.
Qishloq xo’jaligidagi iqtisodiy inqirozlar agrar inqirozlar deb
ataladi. Agrar inqirozlar quyidagi shakllarda namoyon bo’ladi: 1) qishloq xo’jalik
mahsulotlarining nisbiy ortiqcha ishlab chiqarilishi, uning sotilmay qolgan juda katta
zaxiralarining to’planishi; 2) narxlarning pasayishi, daromadlar va foydalarning
kamayishi; 3) fermerlarning ommaviy ravishda xonavayron bo’lishi, ular qarzlarining
ortishi; 4) qishloq aholisi o’rtasida ishsizlarning ko’payishi.
Qishloq xo’jaligida takror ishlab chiqarish o’ziga xos xususiyatlarga ega
bo’lganligi sababli, agrar inqirozlar o’ziga xos tavsif kasb etadi. Agrar inqirozlar
sanoat sikllariga qaraganda odatda ancha uzoq vaqt cho’zilib boradi. Birinchi agrar
inqiroz XIX asrning 70-yillarida boshlanib, har xil shakllarda 90-yillar o’rtasigacha
davom etgan edi.
Birinchi jahon urushidan keyin, aholining xarid qobiliyati juda pasayib ketgan
sharoitda, 1920 yil bahorida keskin agrar inqiroz boshlanib ketdi va ikkinchi jahon
urushining boshlanishga qadar davom etdi. Uchinchi agrar inqiroz 1948 yildan
boshlanib, 80-yillargacha davom etdi.
Agrar inqirozlarning cho’zilib ketishining asosiy sabablari quyidagilar: a) yerga
xususiy mulk monopoliyasi sharoitida, u qishloq xo’jalik ishlab chiqarishining
rivojlanishida sanoatga nisbatan orqada qolishni taqozo etadi; b) yer rentasining mavjud
bo’lishi va uning uzluksiz sur’atda o’sib borishi. yer rentasining, avvalo absolyut
rentaning ko’payishi qishloq xo’jalik mahsulotlarini qimmatlashtirib yuboradi, buning
natijasida uni sotish qiyinlashadi; v) ko’plab mayda dehqon xo’jaliklarining mavjud
bo’lishi. Mayda ishlab chiqaruvchilar xo’jalikni asosan o’zi va oilasi uchun zarur
tirikchilik vositalarini topish maqsadida yuritadi. Inqiroz sharoitida ham ular ishlab
chiqarishni qisqartira olmaydilar. Tirikchiliklarini o’tkazish va ijara haqini to’lash uchun
ishlab chiqarishni ilgarigi miqiyoslarda olib boraveradi. Bu hol qishloq xo’jalik
mahsulotlarini ortiqcha ishlab chiqarishni yana ham ko’paytirib yuboradi.
Agrar inqirozlar siklli tavsifga ega bo’lmaydi. Qishloq xo’jalik mahsulotlarini
ortiqcha ishlab chiqarish absolyut tavsifga emas, balki nisbiy tavsifga ega. Chunki
inqiroz ro’y bergan mamlakatlarda million-million kishilar doimiy suratda ochlikda
yashaydi.
2. Iqtisodiyotda muvozanatning buzilishini
|
| |
