vujudga keladi.
Barchamizga
ma’lumki,
mamlakatimizda
iqtisodiy
islohotlarni
chuqurlashtirishning eng ustuvor yo’nalishlari belgilab berilgan edi. Ushbu ustuvor
yo’nalishlardan kelib chiquvchi vazifalarni amalga oshirishda salmoqli natija va
sezilarli o’zgarishlar qo’lga kiritildi: iqtisodiyotining yuqori barqaror sur’atlar bilan
o’sishi va makroiqtisodiy mutanosibligi ta’minlandi, ishlab chiqarishni tarkibiy
o’zgartirish va modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash ishlari davom
ettirildi.
Yalpi ichki mahsulotning ishlab chiqarish tarkibida ham sezilarli o’zgarishlar
yuz berdi (2.2-jadval).
2.2-jadval
Yalpi ichki mahsulotning ishlab chiqarish tarkibi (%)
Ko‘rsatkichlar
2010
2015
2020
2021
Joriy narxlarda ishlab chiqarish
usulida hisoblangan yalpi ichki
mahsulot, milliy valyutada, mlrd.
so`m
78
936,6
221
350,9
602
193,0
734 587,7
Tarmoqlarning
yalpi
qo'shilgan
qiymati
69
473,0
201
204,0
557
831,5
681 423,7
Qishloq,
o`rmon
va
baliqchilik
xo`jaligi
21
251,3
64 680,3
151
279,6
183 518,5
Sanoat
12
997,3
38 466,6
153
187,9
189 606,8
Tog`-kon sanoati va ochiq konlarni
ishlash
3 298,7
6 449,1
22 618,6
28 868,9
Ishlab chiqaradigan sanoat
8 036,6
28 353,9
118
250,7
146 734,1
Elektr, gaz, bug` bilan ta`minlash va
havoni konditsiyalash
1 593,2
3 391,6
11 220,4
12 632,5
Suv bilan ta`minlash; kanalizatsiya
tizimi,
chiqindilarni
yig`ish
va
utilizatsiya qilish
68,8
272,0
1 098,2
1 371,3
Qurilish
3 760,5
11 382,6
37 548,5
45 802,1
Savdo,
yashash
va
ovqatlanish
bo`yicha xizmatlar
5 982,7
16 145,3
37 341,3
47 577,5
Ulgurji va chakana savdo; motorli
transport vositalari va mototsikllarni
ta`mirlash
5 551,5
14 819,2
34 459,4
43 593,9
39
Yashash va ovqatlanish bo`yicha
xizmatlar
431,2
1 326,1
2 881,9
3 983,6
Tashish va saqlash, axborot va aloqa
7 337,8
19 158,2
39 125,8
48 851,3
Tashish va saqlash
6 090,0
15 670,5
29 757,3
37 191,6
Axborot va aloqa
1 247,8
3 487,7
9 368,5
11 659,7
Boshqa turdagi xizmatlar ko`rsatish
18
143,3
51 371,0
139
348,4
166 067,5
Mahsulotlarga sof soliqlar
9 463,6
20 146,9
44 361,5
53 164,0
Doimiy narxlarda ishlab chiqarish
usulida hisoblangan yalpi ichki
mahsulot, o'tgan yil narxlarida,
milliy valyutada, mlrd. so`m
65
838,9
200
316,3
539
377,0
646 876,4
Tarmoqlarning
yalpi
qo'shilgan
qiymati
58
527,0
180
746,1
493
371,4
599 551,8
Qishloq,
o`rmon
va
baliqchilik
xo`jaligi
17
878,4
56 884,8
134
025,5
157 271,1
Sanoat
11
370,3
33 845,1
137
328,3
166 580,5
Tog`-kon sanoati va ochiq konlarni
ishlash
2 973,4
5 577,8
24 450,3
25 040,7
Ishlab chiqaradigan sanoat
6 895,4
25 101,1
102
251,3
127 952,3
Elektr, gaz, bug` bilan ta`minlash va
havoni konditsiyalash
1 445,9
2 943,9
9 674,8
12 683,9
Suv bilan ta`minlash; kanalizatsiya
tizimi,
chiqindilarni
yig`ish
va
utilizatsiya qilish
55,6
222,4
951,9
903,6
Qurilish
3 297,8
10 808,7
33 491,7
40 119,5
Savdo,
yashash
va
ovqatlanish
bo`yicha xizmatlar
5 261,1
15 398,3
32 914,8
42 187,6
Ulgurji va chakana savdo; motorli
transport vositalari va mototsikllarni
ta`mirlash
4 903,0
14 095,8
30 396,3
38 778,1
Yashash va ovqatlanish bo`yicha
xizmatlar
358,1
1 302,5
2 518,5
3 409,6
Tashish va saqlash, axborot va aloqa
6 500,8
18 036,5
36 599,8
45 874,4
Tashish va saqlash
5 111,7
14 614,8
27 415,5
34 442,5
Axborot va aloqa
1 389,1
3 421,7
9 184,3
11 431,9
Boshqa turdagi xizmatlar ko`rsatish
14
218,5
45 772,7
119
011,3
147 518,7
Mahsulotlarga sof soliqlar
7 311,9
19 570,2
46 005,7
47 324,6
40
Doimiy narxlarda ishlab chiqarish
usulida hisoblangan yalpi ichki
mahsulot, o'tgan yil narxlarida, foiz
hisobida
107,1
107,2
101,9
107,4
Tarmoqlarning
yalpi
qo'shilgan
qiymati
107,5
107,3
101,9
107,5
Qishloq,
o`rmon
va
baliqchilik
xo`jaligi
106,1
106,1
102,9
104,0
Sanoat
105,9
105,3
100,9
108,7
Tog`-kon sanoati va ochiq konlarni
ishlash
94,8
102,9
78,0
110,7
Ishlab chiqaradigan sanoat
108,9
105,9
107,9
108,2
Elektr, gaz, bug` bilan ta`minlash va
havoni konditsiyalash
118,5
105,1
106,8
113,0
Suv bilan ta`minlash; kanalizatsiya
tizimi,
chiqindilarni
yig`ish
va
utilizatsiya qilish
118,6
106,8
99,1
82,3
Qurilish
104,2
118,8
109,5
106,8
Savdo,
yashash
va
ovqatlanish
bo`yicha xizmatlar
116,5
111,3
101,3
113,0
Ulgurji va chakana savdo; motorli
transport vositalari va mototsikllarni
ta`mirlash
116,3
110,8
103,7
112,5
Yashash va ovqatlanish bo`yicha
xizmatlar
118,3
116,4
78,8
118,3
Tashish va saqlash, axborot va aloqa
112,6
106,1
99,9
117,2
Tashish va saqlash
108,5
104,0
93,8
115,7
Axborot va aloqa
130,9
115,9
124,3
122,0
Boshqa turdagi xizmatlar ko`rsatish
106,0
107,0
100,9
105,9
Mahsulotlarga sof soliqlar
104,1
106,5
101,6
106,7
Joriy narxlarda yakuniy iste'mol
usulida hisoblangan yalpi ichki
mahsulot, milliy valyutada, mlrd.
so`m
78
936,6
221
350,9
602
193,0
734 587,7
Yakuniy iste'mol хarajatlari
58
433,5
173
804,4
450
317,0
556 986,5
Uy xo'jaliklari
47
863,4
141
907,3
348
708,1
429 450,4
Davlat boshqaruvi organlari
9 871,2
30 141,1
97 455,9
122 664,7
Uy xo'jaliklariga xizmat ko'rsatuvchi
notijorat tashkilotlari
698,9
1 756,1
4 153,0
4 871,4
Yalpi jamg`arish
21
453,6
58 311,2
241
931,9
298 104,6
Asosiy kapitalning yalpi jamg'arilishi
17
48 897,7
221
258 216,3
41
832,3
567,8
Tovar moddiy zaxiralarining o'zgarishi 3 621,2
9 413,5
20 364,2
39 888,3
Tovarlar va xizmatlar eksport-import
saldosi
-556,6
-7 122,9
-81 013,9
-120
503,4
Tovarlar va xizmatlar eksporti
19
162,2
30 471,8
146
261,0
174 384,9
Tovarlar va xizmatlar importi
19
718,7
37 594,7
227
274,9
294 888,3
Statistik tafovut
-393,9
-3 641,8
-9 042,0
Doimiy narxlarda yakuniy iste'mol
usulida hisoblangan yalpi ichki
mahsulot o'tgan yil narxlarida,
milliy valyutada, mlrd. so`m
65
838,9
200
316,3
539
377,0
646 876,4
Yakuniy iste'mol хarajatlari
49
635,5
158
633,6
400
837,3
494 192,2
Uy xo'jaliklari
40
958,7
130
682,0
308
959,4
389 229,4
Davlat boshqaruvi organlari
8 172,8
26 412,1
87 048,0
100 789,2
Uy xo'jaliklariga xizmat ko'rsatuvchi
notijorat tashkilotlari
504,0
1 539,5
4 829,9
4 173,7
Yalpi jamg`arish
Asosiy kapitalning yalpi jamg'arilishi
15
781,0
45 359,9
199
456,8
233 089,3
Tovar moddiy zaxiralarining o'zgarishi
Tovarlar va xizmatlar eksport-import
saldosi
Tovarlar va xizmatlar eksporti
16
216,9
30 611,3
120
324,6
164 785,2
Tovarlar va xizmatlar importi
18
180,6
33 943,0
199
875,7
279 744,0
Statistik tafovut
Doimiy narxlarda yakuniy iste'mol
usulida hisoblangan yalpi ichki
mahsulot o'tgan yil narxlarida, foiz
hisobida
107,1
107,2
101,9
107,4
Yakuniy iste'mol хarajatlari
109,7
110,9
100,3
109,7
Uy xo'jaliklari
110,4
111,9
100,1
111,6
Davlat boshqaruvi organlari
107,0
106,7
101,4
103,4
Uy xo'jaliklariga xizmat ko'rsatuvchi
notijorat tashkilotlari
99,6
103,0
94,2
100,5
Yalpi jamg`arish
Asosiy kapitalning yalpi jamg'arilishi
104,2
109,4
95,6
105,2
Tovar moddiy zaxiralarining o'zgarishi
42
Tovarlar va xizmatlar eksport-import
saldosi
Tovarlar va xizmatlar eksporti
101,6
102,1
80,0
112,7
Tovarlar va xizmatlar importi
100,4
89,4
85,0
123,1
Statistik tafovut
Respublikamizda oldingi davrda mamlakat bo’yicha ishlab chiqarishda vujudga
keltirilgan mahsulotlar yig’indisi Yalpi ijtimoiy mahsulot deb atalgan. Ya
lpi ijtimoiy
mahsulot ko’rsatkichida yil mobaynida yaratilgan moddiy ne’matlar yig’indisi
hisobga olingan, unda xizmat ko’rsatish sohalarida vujudga keltirilgan
ma’naviy ne’matlar va xizmatlar qiymati aks etmagan.
Lekin bir ishlab chiqarish
sohasidan chiqqan xomashyo, materiallar, yonilg’i va energiyalarning qiymati boshqa
sohalarda ishlatilib, bir necha bor takror-takror hisobga olinib, mahsulotning hajmi
sun’iy ravishda oshirib ko’rsatilgan, iste’molga borib tushadigan tayyor mahsulot esa
undan bir necha barobar kam bo’lgan.
Yalpi ijtimoiy mahsulot ehtiyojlarni qondirishga qaratilgan barcha moddiy
va ma’naviy ne’matlarning yig’indisi sifatida ishlab chiqarishning umumiy
natijasi bo’lib hisoblanadi.
Uning hajmi va tarkibi ijtimoiy mehnat taqsimoti,
xomashyo, materiallar, yoqilg’i, oraliq mahsulot turli ko’rinishlari oqimi harakatining
rivojlanganlik darajasini namoyon etadi. Aytib o’tilganidek, Yalpi ijtimoiy
mahsulotning qiymat jihatidan miqdori o’z ichiga takroriy hisobni ham oladi. Ijtimoiy
mehnat taqsimoti qanchalik chuqurlashib, ijtimoiy mahsulot o’z harakatida qanchalik
ko’p bosqichlardan o’tgani sari, takroriy hisob ham shunchalik ko’payib boradi.
Yaratilgan mahsulot tarkibini tahlil qilishda natural va qiymat jihatidan
yondashish mumkin.
Natrual jihatdan
yondashilganda, ishlab chiqarish jarayonini davom ettirish
uchun, birinchidan, iste’mol qilingan ishlab chiqarish vositalarini faqat qiymat
holidagina emas, balki uni moddiy buyum shaklida ham qayta tiklash zarur. Buning
uchun albatta yaratilgan mahsulot tarkibida ma’lum miqdorda ishlab chiqarish
vositalari natural shaklda mavjud bo’lishi kerak. Ikkinchidan, ishchi kuchining qayta
tiklanishi uchun zarur iste’mol buyumlari mavjud bo’lishi shart. Shuning uchun ham
moddiy mahsulotlar ikki xil tovar mahsulot sifatida mavjud bo’ladi, bu esa o’z
navbatida, ikki yirik bo’linmalar o’rtasida tovar ayirboshlash imkonini beradi. Undan
tashqari juda ko’p korxona va tashkilotlar aholiga turli tuman xizmat ko’rsatish bilan
shug’ullanadiki, ular mehnatining natijasi xizmatlarda namoyon bo’ladi. Bu esa
milliy mahsulotning muhim qismi turli xil xizmatlardan iborat ekanligini ko’rsatadi.
Shunday qilib, yil davomida mamlakatda yaratilgan milliy mahsulot natural jihatidan
uch qismdan: ishlab chiqarish vositalari, iste’mol buyumlari va turli xil xizmatlardan
iborat bo’ladi.
Yil davomida ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarni, ya’ni milliy mahsulotni
bunday uchta ko’rinishga bo’lib o’rganish va bilish muhim ilmiy va amaliy
ahamiyatga egadir. Chunki ularning har bir turi bo’yicha talab va takliflar o’rganilib,
talabga yarasha ishlab chiqarish imkonini beradi.
YAratilgan mahsulot
qiymat jihatdan
ham uch qismdan iborat bo’ladi, ya’ni:
43
1) ishlab chiqarish jarayonida iste’mol qilingan
|
