-chizma Zaruriy va qo’shimcha mahsulotning sotilib pulga aylangandan keyin o’zgargan

Download 8,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	44/652
Sana	11.07.2024
Hajmi	8,58 Mb.
	#267370

1 ... 40 41 42 43 44 45 46 47 ... 652

Bog'liq
IQTISODIYOT NAZARIYASI

Yil davomida olingan qo’shimcha mahsulotlar yig’indisi qo’shimcha mahsulot massasi, uning zaruriy mahsulotga nisbati esa (foizda ifodalanishi)
ishlab chiqarish funktsiyasi

2.5-chizma
Zaruriy va qo’shimcha mahsulotning sotilib pulga aylangandan keyin o’zgargan
shakllari

Ish kuni o’zgarmaganda zaruriy ish vaqtini kamaytirib, qo’shimcha ish vaqtini
ko’paytirish evaziga olingan qo’shimcha mahsulot esa nisbiy qo’shimcha mahsulot
deb ataladi.
Masalan, ish kuni davomiyligi 8 soat hajmida qolgani holda, mehnat
unumdorligi va intensivligini oshirish hisobiga zaruriy mahsulot yaratishga sarflanishi
kerak bo’lgan vaqt 3 soatga tushirildi, deb hisoblaylik. Bunda qo’shimcha mahsulot
yaratishga sarflangan vaqt 5 soatga yetadi, ya’ni nisbiy qo’shimcha mahsulot hajmi ortadi.
Yil davomida olingan qo’shimcha mahsulotlar yig’indisi qo’shimcha
mahsulot massasi, uning zaruriy mahsulotga nisbati esa (foizda ifodalanishi)
qo’shimcha mahsulot normasi deb yuritiladi.
Agar qo’shimcha mahsulot normasini m
'
, massasini m, zaruriy mahsulotni v
bilan belgilasak qo’shimcha mahsulot normasi
%
100
'


v
m
m
ko’rinishdagi formula bilan aniqlanadi.
Misol uchun, A korxonaning yil davomidagi qo’shimcha mahsulot massasi 100
mln. so’m, zaruriy mahsulot hajmi esa 250 mln. so’mdan iborat bo’lsin. U holda
qo’shimcha mahsulot normasi 40% ni tashkil etadi.
Ma’lumki, qo’shimcha mahsulot bilan zaruriy mahsulot o’rtasida har doim
ziddiyat va aloqadorlik bo’ladi. Ularning har ikkalasidan ham butun iqtisodiyotni
rivojlantirish va jamiyat a’zolarining farovonligini oshirish maqsadlari yo’lida
foydalaniladi.
Hozirgi davrdagi bozor iqtisodiyotiga doir adabiyotlarda ishlab chiqarish omillari
bilan uning samarasi o’rtasidagi bog’liqlik
ishlab chiqarish funktsiyasi
deb ataladi.
Masalan, ishlab chiqarish omillari – yer (E), kapital (K) va ishchi kuchi (I)ni ishlab
chiqarishda qo’llashdan olingan mahsulotni M dan iborat deb faraz qilsak, ishlab
chiqarish funktsiyasi
)
,
,
(
I
Ê
Å
f
Ì

dan iborat bo’ladi.
Bu formula ishlab chiqarishga jalb qilingan omillarning, ya’ni sarflarning har
birligi evaziga olingan mahsulotni bildiradi va e’tiborni kam resurs sarflab, ko’proq
mahsulot olish imkoniyatini qidirishga qaratadi. Undan tashqari, bu ko’rsatkich har
Sof mahsulot
Zaruriy mahsulot
Q
o’shimcha mahsulot
Ish haqi
Ijtimoiy
himoya
fondlari
Foyda
Foiz
R
еnta
Soliqlar

46
bir mahsulot birligini ishlab chiqarishga va ko’paytirish mo’ljallangan mahsulot
hajmini ishlab chiqarishga qancha resurs sarfi talab qilinishini aniqlash imkonini
beradi.
Ishlab chiqarishda foydalaniladigan turli xil omillar sarfini birdaniga yoki
ularning ayrim turlarini ko’paytirish yo’li bilan mahsulot hajmini ko’paytirish
mumkin. Lekin boshqa omillar va sharoitlar teng bo’lgani holda ayrim omillar sarfini
oshirish yo’li bilan mahsulotni cheksiz ko’paytirib bo’lmaydi. Omillardan
foydalanish va ularning miqdorini oshirish evaziga olingan mahsulot uch xil
o’lchanadi: umumiy mahsulot, o’rtacha mahsulot va so’nggi qo’shilgan mahsulot.

Download 8,58 Mb.

1 ... 40 41 42 43 44 45 46 47 ... 652

Download 8,58 Mb.

Pdf ko'rish