O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Download 8,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	458/652
Sana	11.07.2024
Hajmi	8,58 Mb.
	#267370

1 ... 454 455 456 457 458 459 460 461 ... 652

Bog'liq
IQTISODIYOT NAZARIYASI

Xulosalar:

1. Pulning iqtisodiyotda o’z vazifalarini bajarish jarayonida to’xtovsiz harakatda
bo’lishi, tovarlar va xizmatlar ayirbosh qilish jarayonida qo’ldan qo’lga o’tib, aylanib
turishi pul muomalasi deyiladi.
2. Jahonda tarixan shakllangan hamda har bir mamlakat tomonidan qonuniy
ravishda mustahkamlab qo’yilgan pul muomalasining turli tizimlari amal qiladi.
Mamlakat pul tizimining muhim tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: milliy pul
birligi; naqd pul muomalasida qonuniy to’lov vositasi sifatida amal qiluvchi qog’oz,
tanga va kredit pullar tizimi; pul emissiyasi, ya’ni belgilangan qonuniy tartibda pulni
muomalaga chiqarish tizimi; pul muomalasini tartibga soluvchi davlat idoralari.
3. Pul muomalasi naqd va kredit pullar yordamida amalga oshiriladi. Naqd pul
muomalasiga bank biletlari va metall tangalar (pul belgilari) xizmat qiladi. Naqd
pulsiz hisoblar cheklar, kredit kartochkalari, veksellar, akkreditivlar, to’lov
talabnomalari kabilar yordamida amalga oshiriladi. Bularning hammasi birgalikda pul
agregati deb yuritiladi.
4. Muomalani ta’minlash uchun zarur bo’lgan pul miqdori muayyan davr
davomida sotilishi va sotib olinishi lozim bo’lgan tovarlar summasi, pul birligining
aylanish tezligi va kreditning rivojlanishi kabi omillarga bog’liq bo’ladi.
5. Makroiqtisodiy beqarorlikning ko’rinishlaridan biri inflyatsiya hisoblanib, u
pul muomalasi qonunlarining buzilishi natijasida qog’oz pul birliklarining
qadrsizlanishi va shunga mos ravishda turli tovar narxlarining o’sishida ifodalanadi.
6. Kelib chiqish sabablariga ko’ra talab inflyatsiyasi va taklif inflyatsiyasi
farqlanadi. Talab inflyatsiyasi iqtisodiyotdagi barcha mavjud resurslar to’liq
foydalanilgan sharoitda ishlab chiqarish sohasi ortiqcha talabni qondira olmasligi
natijasida kelib chiqadi. Taklif inflyatsiyasi ishlab chiqarilayotgan mahsulot birligiga
qilinadigan xarajatlarning ko’payishi hisobiga narxlarning oshishi natijasida kelib
chiqadi. Shuningdek, o’sish sur’atiga ko’ra inflyatsiyaning o’rmalab boruvchi, jadal va
giperinflyatsiya; bashorat qilish mumkinligiga qarab kutilayotgan va kutilmagan
inflyatsiya kabi turlari farqlanadi.
7.
Kredit bo’sh turgan pul mablag’larini ssuda fondi shaklida to’plash va ularni
pulga muhtoj bo’lib turgan huquqiy va jismoniy shaxslarga ishlab chiqarish va boshqa
ehtiyojlari uchun ma’lum muddatga, foiz to’lovlari bilan qaytarish shartida qarzga
berish munosabatlarini ifodalaydi.

445
Kredit resurslarining asosiy manbalari korxonalarning amortizatsiya ajratmalari; mahsulot
sotishdan olingan pul tushumlari; korxonalarning ishlab chiqarish, fan va texnikani
rivojlantirish fondlari, moddiy rag’batlantirish fondlari; korxonalar foydasi; bankdagi
budjet muassasalari, kasaba uyushmalari va boshqa ijtimoiy tashkilotlarning joriy pul
resurslari; aholining bo’sh pul mablag’laridan iborat.
8. Banklar pul mablag’larini to’plash, joylashtirish va ularning harakatini tartibga
solish bilan shug’ullanuvchi iqtisodiy muassasadir. Ular kredit munosabatlariga
xizmat qilib, kreditning har xil shakllarini o’z ichiga olib, kredit muassasalarining
asosini tashkil qiladi. Banklar tizimi odatda ikki bosqichli bo’lib, o’z ichiga markaziy
(emission) bank va tijorat (depozitli) banklarning tarmoq otgan shaxobchalarini oladi.

Download 8,58 Mb.

1 ... 454 455 456 457 458 459 460 461 ... 652

Download 8,58 Mb.

Pdf ko'rish