522
topgan bo’lib, bu tizim
boshqariladigan, suzib yuruvchi valyuta tizimi
nomini oldi.
Chunki davlat ko’pincha o’z valyutalarining xalqaro qiymatini o’zgartirish uchun
valyuta bozorining faoliyat qilishiga aralashadi.
Oltin standart tizim qayd qilingan valyuta kursining mavjud bo’lishini ko’zda
tutadi. Banklar o’zlari chiqargan banknotlarni oltinga almashtirgan. Xalqaro
to’lovlarni muvofiqlashtirish vositasi bo’lib, oltinni erkin chiqarish va kiritish xizmat
qilgan. Mamlakat uchta shartni bajarsa oltin standart qabul qilingan, deb hisoblangan,
ya’ni: a) o’z pul birligining ma’lum oltin mazmunini o’rnatadi; b) o’zining oltin
zaxirasi va pulning ichki taklifi o’rtasidagi qattiq nisbatni ushlab turadi; v) oltinning
erkin eksport va importiga to’sqinlik qilmaydi. Oltin strandart pul birligining oltin
mazmuni nisbatiga asoslanadi. Oltin standart sharoitida, turli mamlakatlar pul
birligining nisbati ularning rasmiy oltin mazmuni bo’yicha o’rnatiladi.
Oltin standart barbod bo’lgandan keyin, valyuta sohasini tartibga solishning
o’zaro maqbul yo’lini topishga harakat qilindi. Yangi jahon valyuta tizimi asoslarini
ishlab chiqish maqsadida, 1944 yil Bretton-Vudsda (AQSH) ittifoqchi davlatlarning
xalqaro konferentsiyasi chaqirildi. Bu konferentsiyada o’zaro bog’liq valyuta
kurslarini tartibga solish tizimini yaratish haqidagi kelishuvga erishildi va bu
ko’pincha Bretton-Vuds tizimi deb ataladi. Mazkur tizim oldingi oltin standartdan
keskin farq qilmaydi. Uning asosida oltin-valyuta standart (AQSH dollari) yotadi va
bu yerda rezervlar sifatida oltin va dollar chiqadi.
Dollarning oltinga almashinishi rasman to’xtagandan keyin, valyutaning qayd
qilingan kursi suzib yuruvchi kursiga o’rin bo’shatadi. Xalqaro valyuta tizimidagi bu
o’zgarish 1976 yil Kingston (YAmayka) dagi kelishuvga binoan huquqiy jihatdan
mustahkamlanadi. Qog’oz pul tizimiga o’tish bilan, qog’oz pullar oltinga
almashtirilmaydi. Beqaror kurslar sharoitida valyuta kursi ham har qanday boshqa
narxlar kabi talab va taklifning bozor kuchlari bilan belgilanadi.
Har qanday valyuta tizimining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri valyuta kursi
hisoblanadi.
