Taqsimot – ishlab chiqarish omillari va uning natijalarini iqtisodiyotning turli qism va sub’ektlari o’rtasida taqsimlash jarayoni . Bu bosqichda, eng avvalo,
ishlab chiqarish vositalari, kapital, ishchi kuchi va boshqa resurslar turli tarmoqlar,
sohalar, hududlar va nihoyat, korxonalar o’rtasida taqsimlanadi. Bundan tashqari,
ishlab chiqarish natijasi bo’lgan tovar va xizmatlar, ularning pul holidagi ko’rinishi
bo’lgan daromadlar ham taqsimlanadi.
Bizning misolimizdagi non mahsulotini ishlab chiqarish uchun ham ushbu
faoliyat sohasiga kerakli resurslar – traktorlar, omochlar, seyalkalar, kombaynlar, yuk
mashinalari, tegirmonlar va tandirlar; ularni ishga soluvchi traktorchi, haydovchi,
dehqon, ishchi va nonvoylar – barchasi taqsimot jarayonidan o’tadi. Ular aynan
mehnat taqsimoti va ixtisoslashuv tufayli turli-tuman faoliyat va jarayonlar bo’yicha
o’z o’rnilarini topadilar.
Shuningdek, tayyor bo’lgan non mahsulotini sotishdan olingan daromad ham
turli kasb egalari – traktorchi, haydovchi, dehqon, ishchi va nonvoy o’rtasida, mulk
egalari o’rtasida taqsimlanadi. Ular mahsulotdagi o’z ulushlarini ish haqi yoki foyda,
foiz, renta ko’rinishida oladilar.
Taqsimot qancha adolatli va to’g’ri bo’lsa, ishlab chiqarishning yuksalishiga
shuncha ijobiy ta’sir ko’rsatadi, uni rag’batlantiradi.
Ayirboshlash – jamiyat a’zolarining iqtisodiy faoliyat turlari yoki ishlab chiqarish natijalari bo’yicha ma’lum bir o’lcham (masalan, qiymat miqdori) asosida o’zaro almashish jarayoni. Mehnat taqsimoti natijasida ayrim guruh
kishilar tovar va xizmatlarning ma’lum turlarini ishlab chiqarish va yetkazib berishga
ixtisoslashadilar. Har bir tovar turini ishlab chiqaruvchi o’z tovarini sotib, o’ziga
kerakli bo’lgan boshqa tovar yoki xizmatlarni sotib oladi. Jumladan, bizning
11
misolimizdagi nonvoy ham o’z mahsuloti – nonni sotib, tushgan puliga qassobdan –
go’sht, dehqondan – sabzavotlar, do’kondordan – kiyim-kechak va boshqa zarur
tovarlarni sotib oladi.
Natijada turli xil yo’nalishdagi ishlab chiqaruvchilar yoki xizmat ko’rsatuvchilar
o’rtasida iqtisodiy aloqa – ayirboshlash, pul orqali oldi-sotdi jarayoni sodir bo’ladi.
