4.4. O‘qitishning tushunarli bo‘lish tamoyili Pedagogikaga oid adabiyotlarda bu tamoyil o‘rganilayotgan materialning
mazmuni, hajmi va o‘qitish metodlari bilim oluvchilarning yoshiga, tayyorgarlik
darajasiga, jismoniy kuchi va bilish imkoniyatlariga mos bo‘lishini talab etiladi deb
ta’kidlangan.
Maxsus fanlarni yuqori kurslarda o‘qitilishini nazarda tutilsa, talabalar
tomonidan bu fanlarni o‘zlashtirilishi ko‘proq, ularning dastlabki kurslarda o‘quv
rejalarida belgilangan “Tabiiy-ilmiy va gumanitar fanlar” va “Umumkasbiy fanlar”
bloklaridagi fanlardan olgan bilimlariga bog‘iq bo‘ladi. O‘qitishning tushunarli
bo‘lishi uchun o‘qituvchi o‘quv materialining mazmunini shunday tanlanishi va
tuzishi kerakki, bilim oluvchilar uni o‘zlarining oldingi bilimlaridan foydalangan
holda o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘lsinlar. O‘qitishda materialni tayyorlashda,
albatta, uning hajmiga ham e’tibor qaratish lozim, chunki katta hajmdagi
ma’lumotni talabalarga to‘la yetkazish uchun ajratilgan vaqt yetmasligi mumkin.
Shu bilan birga, katta hajmdagi ma’lumotlar talabalarni zeriktiradi va tushunishini
qiyinlashtiradi. O‘quv materialini eng asosiy jihatlariga e’tibor qaratib, vaqt
me’yorlariga moslangan holda axboratlashtirilgan shaklda texnik vositalardan
foydalanib o‘qitishga moslashtirish ham o‘quv materialining tushunarli bo‘lishini
ta’minlaydi. Albatta, tayyorlangan material o‘ta sodda yoki o‘ta murakkab bo‘lishi
ham maqsadaga muvofiq emas. Haddan tashqari oson materialni bilim oluvchilar
ortiqcha kuch sarflamay o‘zlashtirib oladilar. Bunday o‘qitish bilim oluvchilarning
aqliy bilish imkoniyatlarini rivojlantirishga yordam bermaydi. O‘qitishning
tushunarliligi bilim oluvchi imkoniyatlarining eng yuqori chegarasi va uni asta-
sekin oshirib borish bilan belgilanadi. O‘qituvchining bayoni, uning tushuntirishi
aniq, ravshan obrazlarni o‘z ichiga olishi, o‘rganilayotgan savollarning mohiyatini
ko‘rgazmali tasvirlovchi ishonchli misollar bilan mustahkamlab borilishi kerak.
Ta’lim jarayonining borishida bilim oluvchilar oldiga qo‘yiladigan o‘quv va
70
mehnat topshiriqlarini izchillik bilan murakkablashtirib borish bilim oluvchilarning
aqliy imkoniyatlari va jismoniy kuchlarini rivojlantiradi.
