116
BOLALARNING HAR BIR YOSH GURUHIDA
VAQTNI IDROK QILISHI
Tayanch so‘z va iboralar:
vaqt qismlari, tabiat hodisalari, sutka qismlari,
vaqt ko‘rsatkichlari, hafta kunlari, yil fasllari.
Bolalarda vaqtni idrok qilish qobiliyatining shakllanishi.
O‘quv yilining
boshida katta guruh bolalarida ertalab, kunduzi, kechqurun va kechasi kabi vaqt
qismlari haqidagi
tasavvurlar mustahkamlanib, ular vaqtni atrofidagi kattalar
bilangina emas, balki vaqtning obyektivroq ko‘rsatkichlari – tabiat hodisalari
(quyosh chiqishi) bilan bog‘laydilar. Tarbiyachi bolalar bilan ularning atrofidagi
kattalar bilan kun
davomida nima ish qiladilar, ularni qanday izchillikda, qachon
bajaradilar, erta tong, kunduz, kechqurun haqidagi taassurotlari to‘g‘risida
suhbatlashadi. Bolalarga mavzuga doir she’r va hikoyalar aytib beriladi. Ko‘rsatma
material sifatida bolalarning kun davomida xilma-xil faoliyat
turlari aks ettirilgan
rasm va fotosuratlardan foydalaniladi: o‘rin ko‘rpalarni yig‘ish, ertalabki
gimnastika, yuvinish, ertalabki nonushta. Sutka qismlari haqida tasavvurlarni
aniqlashda didaktik o‘yinlar, masalan, bizning kun o‘yini yordam beradi. «Kecha»,
«bugun», «ertaga» kabi vaqt belgilarining o‘zgaruvchanligi va nisbiyligi
bolalarining ularni o‘zlashtirishlarida qiyinchilik tug‘diradi.
Besh
yoshli bolalar
bu so‘zlarni yanglishtiradilar. Pedagog muayyan so‘zlarning mazmun ahamiyatini
ochib berish uchun bolalarga quyidagi savollarni beradi: «Biz siz bilan kecha
qayerda bo‘ldik?», «Istirohat bog‘iga qachon borgan edik?». Bolalarni vaqt
terminlari ustida mashq qildirish uchun katta guruhda so‘zli didaktik o‘yinlar
hamda o‘yin mashqlaridan, masalan, «Davom ettir!» o‘yinidan foydalaniladi. Bu
mashqni koptok bilan o‘ynaladigan o‘yin shaklsida o‘tkazish mumkin.
Bolalar
doira bo‘lib turadilar. Tarbiyachi qisqa jumla aytib, koptokni tashlaydi. Kim
koptokni ushlab olsa, o‘sha bola tegishli vaqtni aytadi. Masalan: tarbiyachi
koptokni tashlab: «Biz pochtaga bordik», - deydi. Bola
esa koptokni ushlab olib
«kecha» – deb jumlani tugatadi. Bolalar hafta kunlarining nomini faoliyatining
aniq mazmuni bilan bog‘laydilar. Endilikda bolalar har kuni ertalab hafta
117
kunlarining nomini shuningdek, kecha haftaning qaysi
kuni ertaga qaysi kuni
ekanligini aytadilar. Matematika ta`limiy faoliyatlarida vaqti-vaqti bilan bolalarga
hafta kunlarini tartibi bilan aytish taklif etiladi. Aytilgan kundan oldin va keyin
qanday kun kelishini aytish muhim. Pedagog «Qaysi kunlari rasm chizish
mashg‘ulotimiz bor? Musiqa mashg‘ulotichi? deb savollarni almashtirib turadi.
Bolalar tartib bilan sanashni, hafta kunlarini tartib bilan aytishni o‘rganib
olganlaridan keyin kunni tartib raqami bilan bog‘laydilar.
Hafta kunlarining
izchilligi haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun “Hafta kunlari” so‘zli didaktik
o‘yinidan foydalanish mumkin. Hafta kunlarining alamashinishini kuzatib borish
bolalarda takrorli vaqtning o‘zgaruvchanligi haqida tushuncha hosil bo‘lishiga,
uning ketidan hafta kelishini ochib berishga imkon yaratadi.
