4
Bizga ma'lumki, huquq nazariyasida ikki turdagi:
1. Salbiy (retrospektiv), ya'ni sodir etilgan huquqbuzarlikning oqibati sifatida vujudga keluvchi;
2. Ijobiy (prospektiv), ya'ni ijtimoiy foydali va qonunda ruxsat berilgan xatti-harakat (faoliyat) natijasida vujudga
keluvchi ijtimoiy munosabatlar nazarda tutiladi.
Bunday turdagi har ikki ijtimoiy munosabat ham jinoyat huquqining tartibga solish predmeti bo'lib hisoblanadi.
Salbiy ijtimoiy munosabatlar o'zidan o'zi ma'lumki, jinoiy qilmish sodir etilishi bilan yuzaga kelib, jinoyatchini jinoiy
javobgarlikka tortish va uning qilmishiga yarasha jazo tayinlash bilan bog'liq.
Ikkinchi guruh, ya'ni ijobiy munosabatlar esa, davlat tomo-nidan belgilangan jamiyat manfaatlariga xizmat
qiluvchi, jamiyat uchun foydali xatti-harakatlar natijasida yuzaga kelib, jinoiy javobgarlik va jazodan ozod qilish hamda
cheklangan tarzda jazo qo'llash bilan bog'liq bo'lib, ular jinoyat huquqining «qilmishning jinoiyligini istisno qiluvchi
holatlar», «shartli hukm qilish», «jinoiy javobgarlikdan ozod qilish», «jazoni o'tashdan muddatidan ilgari shartli ozod
qilish», «amnistiya akti yoki avf etish asosida jazodan ozod qilish» kabi institutlari bilan tartibga solinadi.
Shuni ta'kidlash kerakki, jinoyat huquqining predmeti sifatida ko'proq jazolash sanksiyalari bilan bog'liq salbiy
munosabatlami ko'rish mumkin.
M. Usmonaliyevning fikriga ko'ra, «... jinoyat huquqining asosiy vazifasi jinoyat uchun jazolash emas, balki
ijtimoiy munosabatlami har qanday tajovuzlardan himoya qilishdir». Lekin bu fikrga qo'shilib bo'lmaydi, chunki barcha
huquq sohalari kabi jinoyat huquqi ham o'zining predmeti hisoblanuvchi ijtimoiy munosabatlami tartibga soladi.
Jinoyat huquqi tartibga soluvchi predmet hisoblangan ijtimoiy munosabatlarga ta'sir etish bilan birga ularni
muhofaza qilish funksiyasini ham bajaradi. Jinoyat huquqining vazifalari Jinoyat kodeksida aniq belgilangan bo'lib,
kodeksning 2-moddasiga ko'ra, jinoyat huquqining vazifalari shaxsni, uning huquq va erkinliklarini, jamiyat va davlat
manfaatlarini, mulkni, tabiiy muhitni, tinchlikni, insoniyat xavfsizligini jinoiy tajovuzlardan qo'riqlash, shuningdek,
jinoyatlarni oldini olish, fuqarolarni respublika Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya qilish ruhida tarbiyalashdan
iboratdir.
Ana shu vazifalarni amalga oshirish uchun kodeks javobgarlik asoslari va prinsiplarini, qanday ijtimoiy xavfli
qilmish jinoyat ekanligini aniqlaydi, ijtimoiy xavfli qilmishlar sodir etgan shaxslarga nisbatan qo'llanilishi mumkin
bo'lgan jazo va boshqa huquqiy ta'sir choralarini belgilaydi.
Jinoyat huquqining vazifalari davlatning jinoyatchilikka qarshi kurash sohasidagi siyosati orqali amalga
oshiriladi. Uning asosiy mazmuni jinoyat qonunining amalda qo'llanilishi taktikasi va strategiyasini belgilash hamda
jinoyatchilikning oldini olish ijtimoiy-huquqiy choralarni ishlab chiqish va amalda qo'llanishida ifodalanadi.
Jinoyatchilikka qarshi kurash sohasidagi siyosatning asosiy qoidasi jinoyat uchun javobgarlikning muqarrarligini
amalga oshirishidan iboratdir. Bunday siyosat qonun talablariga to'la va so'zsiz rioya qilish, barcha fuqarolarning qonun
oldida tengligi prinsipiga asoslangan holda amalga oshirilishi kerak.
Hozirgi davrda O'zbekiston
Respublikasining jinoyatchilikka qarshi
kurash sohasidagi siyosati:
•
birinchidan,
o'ta og'ir jinoyatlarga qarshi
kurash ishini muttasil ravishda olib borish va
og'ir jinoiy tajovuz sodir qilgan, jinoyat
huquqiy taqiqlarni bir necha marotaba
buzgan, retsidiv jinoyat sodir etgan
shaxslarga hamda uyushgan guruh va jinoiy
uyushma rahbarlari, ularning faol
ishtirokchilariga nisbatan qattiq jazo
choralarini qo'llash;
•
