7
Demokratizm prinsipi Jinoyat kodeksining 6-moddasida belgilangan bo'lib, unga ko'ra, jamoat birlashmalari,
fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari yoki jamoalar jinoyat sodir etgan shaxslar axloqini tuzatish ishiga qonunda
nazarda tutilgan hollarda jalb qilinishlari mumkin.
Ushbu prinsip, ya'ni demokratizm prinsipi:
•
birinchidan,
jinoyat sodir etgan shaxslarni axloqan tuzatish maqsadini ko'zlaydi;
•
ikkinchidan,
qonunda nazarda tutilgan hollarda jamoat birlashmalari, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari
yoki jamoalarni jalb qilinishini ta'minlaydi.
Demokratizm prinsipining asosiy vazifasi
jinoyat sodir etgan shaxslarni qayta tarbiyalash jarayonida jamoat
birlashmalarini, jamoatchilikni jalb etish hisoblanadi. Albatta, ushbu ishga jamoat birlashmalarini jalb qilish shartlari,
shakli va tartibi qonunda alohida ko'rsatib o'tilgan bo'lishi kerak.
Demokratizm prinsipini boshqacha tarzda «jamoatchilik yordami prinsipi», deb ham atash mumkin. Ushbu
prinsipning bunday nomlanishiga sabab — jinoyat qonunida jinoyat sodir etgan shaxslarni qayta tarbiyalashda
jamoatchilik yordamiga tayanilganligi ushbu norma orqali ifodalangan.
Ayrim olimlar fikriga ko'ra, demokratizm prinsipi sotsializm davridan qolgan bo'lib, qonuniylik prinsipining
buzilishiga olib keladi. Lekin bu fikrga qo'shilib bo'lmaydi. Chunki jinoyat sodir etgan shaxsni qayta tarbiyalash
insonparvarlik prinsipining asosini tashkil etib, demokratizm prinsipi jinoyatchilarni qayta tarbiyalash maqsadini
ko'zlaydi va ularni qayta tarbiyalashning shakllaridan birihisoblanadi.
1.2.4. Insonparvarlik prinsipi
Bu prinsip Jinoyat kodeksining 7-moddasida belgilab qo'yilgan bo'lib, uch asosiy qoida (norma)larni o'z ichiga
oladi:
1. Jazo va boshqa huquqiy ta'sir choralari jismoniy azob berish yoki inson qadr-qimmatini kamsitish maqsadini
ko'zlamaydi.
2. Jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan uning axloqan tuzalishi va yangi jinoyat sodir etishining oldini olish uchun
zarur hamda yetarli bo'ladigan jazo tayinlanishi yoki boshqa huquqiy ta'sir chorasi qo'llanilishi kerak.
3.Jazolash maqsadiga Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi tegishli moddalarida nazarda tutilgan yengilroq choralarni
qo'llash orqali erishib bo'lmaydigan taqdirdagina og'irroq jazo choralari tayinlanishi mumkin.
Insonparvarlik prinsipi shaxsning sha'ni va qadr-qimmatini himoya qilishga qaratilgan bo'lib, uning asosi
Konstitutsiyaning 26-moddasida o'z aksini topgan. Unga ko'ra, hech kim qiynoqqa solinishi, zo'ravonlikka, shafqatsiz
yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emas.
Insonparvarlik prinsipi ikki:
•
birinchidan,
jamiyatning har bir a'zosining shaxsiy va mulkiy xavfsizligini, uning huquq va erkinliMarini jinoyat
huquqiy vositalar orqali himoya qilinishini ta'minlash;
•
ikkinchidan,
jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan qo'llani-ladigan jazo chorasi qiynoq, zo'ravonlik, jismoniy azob,
inson sha'ni va qadr-qimmatini kamsituvchi tazyiqlardan xoli bo'lishi ma'nosida qo'llaniladi.
Bu prinsip Jinoyat kodeksining bir necha moddalarida o'z aksini topgan. Xususan, Jinoyat kodeksining 2-
moddasida jinoyat qonunining vazifalari sifatida shaxs, uning huquq va erkinliklarini muhofaza qilish birinchi o'ringa
qo'yilgan. Shuningdek, Jinoyat kodeksida qilmishning jinoiyligini istisno qiluvchi holatlar, juvobgarlik va jazodan ozod
qiluvchi holatlar mustahkamlangani jinoyat qonunimiz insonparvarlik prinsipiga amal qilingan holda Ui/.ilganligidan
darak beradi.
Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi esa shaxs, uning hayoti, sog'lig'i hamda huquq va erkinliklarini muhofaza
qilish haqidagi normalarni o'z ichiga olgan bo'lim va boblardan boshlangan. Shuningdek, insonparvarlik prinsipi jinoyat
huquqining javobgarlik va jazodan ozod qilish institutida ham amal qiladi. Qonun chiqaruvchi organ tomonidan Jinoyat
kodeksining «Umumiy» qismiga «Voyaga yetmaganlar javobgarligining xususiyatlari» deb nomlanuvchi alohida VI
bo'limning kiritilganligi ham insonparvarlik prinsipidan darak beradi.
