58
Jinoyat huquqi nazariyasiga ko'ra, jinoyatga harakatsiziik orqali ham tayyorgarlik ko'rilishi mumkin.
Amaliyotda esa, bunday holatlar uchramaydi, chunki buni isbot qilish
juda qiyin, uning xavflilik darajasi juda past.
Jinoyat sodir etish bosqichlari bir-biridan obyektiv belgilar — jinoiy harakatning tugash vaqtiga ko'ra
farqlanadi. Bu o'rinda tajovuzning tamom bo'lish vaqtiga ko'ra farq qiluvchi moddiy va formal tarkibli jinoyatlarni
farqlash lozim bo'ladi.
Ba'zi amaliyot xodimlari va nazariyotchilar agar formal tarkibli jinoyat harakat orqali sodir etilgan bo'lsa, unga
suiqasd qilish mumkinligini ta'kidlashadi. Bu holat jinoyat obyektiv tomonining boshlanish vaqti bilan tugallanish vaqti
o'rtasida muayyan vaqt o'tganida ahamiyatga ega. Bunga pora berish jinoyati misol bo'la oladi. Mansabdor shaxs bilan
bo'lgan kelishuvga ko'ra pora beruvchi mansabdor shaxsga poraxo'rlik jinoyatning predmeti
- katta miqdordagi pul
summasini pochta yoki telegraf orqali yuboradi. Pora berish predmeti yuborilganidan boshlab uni olgungacha bo'lgan
vaqt oralig'ida jinoyatga suiqasd qilinishi mumkin. Bunga firibgarlik jinoyati ham misol bo'la oladi. Firibgarga
jabrlanuvchi uchinchi shaxs orqali mulkiy huquqini o'tkazadi. Mulkiy huquq uchinchi shaxsga o'tkazilgan vaqtdan
boshlab, firibgar uni qabul qilib olguniga qadar bo'lgan vaqt oralig'ida jinoyatga suiqasd qilinadi.
Jinoiy oqibatning kelib chiqishi jinoyatning uchinchi, oxirgi bosqichini ifodalaydi. Moddiy tarkibli jinoyatlar
obyektiv tomon-ning zaruriy belgisi bo'lgan oqibat kelib chiqqach, jinoyat tamom bo'lgan hisoblanadi.
Jinoyatning
oqibati— tajovuz obyektiga yetkazilgan turli: moddiy, jismoniy, ruhiy, siyosiy, ijtimoiy zarar-larda ifodalanadi.
Zararning xususiyati va miqdori Jinoyat kodeksida belgilanadi. Shuning uchun qonun talabidan kelib chiqib, jinoyatning
tamom bo'lgan yoki bo'lmaganligini belgilash mumkin.
Amaliyotda jinoyatning har uch bosqichini ham amalga oshirish zarur bo'lmagan holatlar mavjud. Ba'zi hollarda
shaxs jinoyatga faqat tayyorgarlik ko'radi va shu bosqichning o'zida jinoiy harakat tugaydi. Ba'zan jinoyatga suiqasd
qiladi, ya'ni o'ziga bogiiq bo'lmagan s'abablarga ko'ra, qilmishini oxiriga yetkaza olmaydi. Uchinchisida shaxs jinoyat
tarkibi belgilarini to'liq sodir etadi. Agar shaxs jinoyatga tayyorgarlik ko'rib (qurol tayyorlasa), so'ng jabrlanuvchini
poylab unga o'q uzsa, ammo o'q tegmasa, qilmish odam o'ldirishga suiqasd, deb baholanadi. Agar o'q tegib shaxs o'lsa,
jinoyat tamom bo'lgan
hisoblanib, oldingi ikki bosqichni ham qoplab ketadi.
Jazo tayinlashda jinoyat sodir etilishining har bir bosqichini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Chunki ular
qilmishning ijtimoiy xavfliligini belgilaydi. Umumiy qoidaga ko'ra, suiqasd tayyorgarlik ko'rishdan, tamom bo'lgan
jinoyat esa, suiqasddan xavfliroqdir. Bu jinoyatning qaysi bosqichda tugallanganligiga qarab, og'irroq jazo
tayinlanishini anglatadi. Jinoyatning har bir bosqichi alohida kvalifikatsiyani talab qiladi, bu aybdorning qilmishni to'g'ri
anglab olish, uning xavflilik darajasini belgHash uchun kerak bo'ladi. Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi moddasiga
muvofiq, jinoyatga tayyorgarlik ko'rish yoki unga suiqasd qilish uchun xuddi tamom bo'lgan jinoyatga hos bo'lgan jazo
tayinlangan. Tamom bo'lmagan jinoyat uchun javobgarlik asosi Jinoyat kodeksining 25-moddasi, 1, 2-qism-larida
nazarda tutilgan jinoyatga tayyorgarlik yoki jinoyat sodir qilishga suiqasd qilganlik tarkibining mavjudligidir. Shuning
uchun mazkur bosqichlarda to'xtatilgan jinoyatni huquqiy baholash uchun «Umumiy» qism normalariga murojaat
qilinadi. Undagi umumiy asoslarning jami tamom bo'lmagan jinoyat uchun javobgarlikning huquqiy negizini
tashkil
etadi. Shunday qilib, jinoyatga tayyorgarlik ko'rish va suiqasd qilish bosqichlarini baholashda Jinoyat kodeksining
«Umumiy» qismi, 25-moddasi, shuningdek, «Maxsus» qismdagi bunday tamom bo'lgan jinoyat uchun nazarda tutilgan
javobgarlik qo'llaniladi.
