78
Ko'pchilik huquqshunos olimlarning fikricha, ushbu institutning shakllanishi XIX asrning birinchi yarmiga to'g'ri keladi.
Bu o'z navbatida o'sha davrda O'rta Osiyoda hukmron bo'lgan chor Rossiyasi imperiyasining mustamlakachilik tizimi
qonunchiligi bilan bog'liqdir. Jinoyatlar majmuyi tushunchasi birinchi marta 1845-yili jazolar to'g'risidagi qonunnomada
keltirilagan. Unga ko'ra, jinoyatlar majmuyi aybdor tomonidan bir necha qilmishlarni bir vaqtning o'zida yoki turli
vaqtlarda sodir etilishi sifatida tan olinar edi. Jinoyatlar majmuyi tariqasida sodir etilgan jinoyat, deb topish uchun shaxs
birorta qilmishi
uchun ham jazoga tortilmagan, umumiy va yakka tartibda avf etilmagan bo'lishi lozim edi. Sobiq Ittifoq
davrida jinoyatlar majmuyi turlarga bo'linib, bu holatlar birinchi marta RSFSRning 1922-yilda qabul qilingan Jinoyat
kodeksida mustahkamlangan edi. Unda jinoyatlar majmuyi to'g'risida ikki modda bo'lib, ularda jinoyat majmuyining
turlari jinoyatlarning
ideal
va
real jami
uchun jazo mustahkamlangan edi.
O'zbekiston Respublikasining 1959-yildagi Jinoyat kodeksida ham jinoyatlar majmuyi tushunchasi ifoda
etilmagan. Bu esa, amaliyotda bir qancha jinoyatlar borasidagi muammolarni hal etishda ma'lum
qiyinchiliklarga olib
kelar edi.
Mustaqil O'zbekiston Respublikasining 1994-yil 27-sentabrda qabul qilingan yangi Jinoyat kodeksida jinoyatlar
majumuyiga oid barcha qoidalar tizimlashtirildi. Ya'ni jinoyatlar majmuyini tartibga soluvchi umumiy qoidalar alohida
modda sifatida shakllantirildi. Umumiy qoidaning maxsus normalar bilan muvofiqligi ta'minlandi. U o'zining tabiatiga
ko'ra, bir qancha jinoyatlar sodir etishning shakli bo'lganligi uchun bir qancha jinoyat sodir etishni tartibga soluvchi
Jinoyat kodeksining «Umumiy» qismi VIII bobiga kiritildi. Yangi huquqiy normalarni shakllantirishda jinoyat huquqi
nazariyasida mazkur muammo yuzasidan to'plangan tajriba va erishilgan yutuqlar inobatga olindi. Amaldagi Jinoyat
kodeksining 33-moddasida ushbu masala, ya'ni jinoyatlar majmuyi ilk bor mustahkamlandi. Unga ko'ra, «Maxsus»
qismning turli moddalarida yoki bitta moddasining turli
qismlarida nazarda tutilgan, javobgarlikka toritiladigan ikki
yoki bir nechta jinoiy qilmishni sodir etish, agarda, ulardan birortasi uchun ham sudlangan bo'lmasa, jinoyatlar
majmuyi, deb topiladi.
Ushbu qoidadan kelib chiqqan holda jinoyatlar majmuyining quyidagi huquqiy belgilarini ajratish mumkin:
a) jinoyatlar majmuyi bir qancha jinoyat sodir etishning shakli bo'lib, unga ko'ra shaxs javobgarlikka tortiladigan ikki
yoki bir necha jinoiy qilmishni sodir qiladi;
b) sodir etilgan qilmishlar Jinoyat qonuni «Maxsus» qismining turli moddalarida yoki. bitta moddasining turli
qismlarida nazarda tutilgan bo'ladi;
d) sodir etilgan jinoiy qilmishlarning birortasi uchun ham shaxs sudlanmagan bo'lishi lozim.
Bir shaxs tomonidan ikki yoki bir necha jinoiy qilmishning sodir etilishi jinoyatlar majmuyining asosiy huquqiy
belgilaridan biri bo'lib, u shaxs tomonidan sodir etilgan har bir jinoiy qilmish amaldagi Jinoyat kodeksining 14-
moddasiga muvofiq, yagona mustaqil
jinoyat sifatida baholanib, mustaqil ravishda alohida kvalifikatsiya qilinadi,
alohida-alohida jazo tayinlanadi. Shuni ta'kidlash kerakki, Jinoyat kodeksining 33-moddasidagi «jinoiy qilmish»
tushunchasini keng tushuniladi va jinoiy qilmish deganda, nafaqat, tamom bo'lgan jinoyatlarni, balki jinoyatga
tayyorgarlik ko'rish, jinoyatga suiqasd qilish (Jinoyat kodeksining 25-moddasi) hamda ishtirokchilikda sodir etilgan
jinoyat (Jinoyat kodeksining 27-moddasi) ham nazarda tutiladi.
Jinoyatlar majmuyiga ta'rif berishda «Javobgarlikka tortiladigan» so'z birkmasi O'zbekistan Respublikasining
amaldagi qonun hujjatlarida shaxsni javobgarlikka tortish uchun monelik qiladigan holatlar belgilanganligi, jinoyat
ishini tekshirish jarayonida bunday holatlar aniqlanganda, shaxs tegishli qilmishlari uchun jinoiy javobgarlikdan ozod
qilinishi
mumkinligi, jinoyat-huquqiy oqibatlar vujudga kelmasligi nazarda tutilgan.
Xulosa qilib aytganda, shaxsni jinoyatlar majmuyi bo'yicha javobgarlikka tortish uchun jinoyatlar majmuyini
tashkil qiluvchi har bir qilmish yuzasidan jinoiy javobgarlik asoslari mavjud bo'lishi va javobgarlikka tortish uchun
moneUk qiluvchi holatlar bo'lmasligi kerak.
Sodir etilgan jinoiy qilmishlarning Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi turli moddalarida yoki bitta
moddasining turli qismlarida nazarda tutilishi ushbu jinoyatlaming muhim huquqiy belgilaridan birini tashkil etadi.
Jinoyatlar majmuyining uchinchi huquqiy
belgisi shundan iboratki, unga ko'ra, jinoyatlar majmuyini tashkil
qiluvchi yoki bir necha jinoyatlaming birortasi uchun ham shaxs sudlangan bo'lmaydi, ya'ni jinoyatlar jamiga kiruvchi
qilmishlarning har biri sudlangunga qadar sodir etiladi, hali sud tomonidan muhokama qilinmagan va uning yuzasidan
ayblov hukmi chiqarilmagan bo'ladi.
Shuning uchun ham shaxs bir vaqtning o'zida, bir jinoyat protsessida jinoyatlar majmuyini tashkil qiluvchi bir
necha jinoyatlari uchun javobgarlikka tortiladi.
Jinoyatlar jami, deb hisoblashning yana bir muhim sharti shuki, Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi ikki
moddasi yoki bir moddasining turli qismlarida ko'rsatilgan jinoyatlaming turli vaqtda yoki bir vaqtning o'zida (real va
ideal jami) sodir qilinganligining ahamiyati yo'q. Bir vaqtning o'zida ikkita jinoyat sodir etilib, «Maxsus» qismning turli
moddalari bilan kvalifikatsiya qilingan taqdirda ham jinoyatlar majmuyini tashkil qilaveradi.
Jinoyat huquqi nazariyasida jinoyatlar majmuyining ushbu ko'rinishi
jinoyatning ideal jami, deb yuritiladi.
