5.Majburiy tebranishlar. Erkin tebranishlardan amalda kamdan–kam
foydalaniladi. Istalgancha uzoq vaqt davom eta oladigan so`nmas tebranishlar
esa katta amaliy ahamiyatga ega. So`nmas tebranishlarni hosil qilish uchun
tebranuvchi sistema energiyasining kamayishini chetdan to`ldirib turish lozim.
Buning eng qulay usuli sistemaga davriy o`zgarib turuvchi kuch bilan tasir etib
turishdir.
Davriy o`zgarib turuvchi tashqi kuch tasirida bo`ladigan tebranishlarni
majburiy tebranishlar deb ataladi, bu kuchni majburiy etuvchi kuch,
tebranuvchi sistemani esa majburiy sistema deyiladi.
Odatda, majbur etuvchi kuch sifatida vaqt buyicha sinus yoki kosinus
qonuni bilan o`zgaradigan kuchdan foydalaniladi. Bunday kuchning ifodasi
t
F
F
ω
sin
0
=
ko`rinishda bo`ladi, bu erda
0
r
–kuchning amplituda (maksimal) qiymati,
ω
–
kuch tebranishlarining doyraviy chastotasi.
6.Rezonans. Majburiy tebranishlar amplitudasining majbur etuvchi kuch
chastotasiga bogliqligi shunga olib keladiki, bunda
ω
chastota
0
ω
chastotaga
yaqinlashganda (
0
ω
ω →
) (
2
0
2
ω
ω −
) ayirma nolga intilib, x
0
amplituda esa
cheksiz katta (
∞
→
0
x
) bo`ladi. Haqiqatda esa ishqalanish tufayli majburiy
tebranishlar amplitudasi chekli bo`lib qoladi.
Sistemaning majburiy tebranishlari chastotasi hususiy tebranishlari
chastotasiga yaqinlashganda tebranishlar amlitudasining keskin ortib ketish
|
