7
qator tabiiy fanlar ham kirgan. Keyinchalik, ular mustaqil fanlar darajasida
shakllangan. Umuman, fizika va boshqa tabiiy fanlar orasida keskin chegara
mavjud emas. Bu s
о‘zlarning dalili sifatida kimyoviy fizika, geofizika, biofizika
kabi birlashgan fanlarning vujudga kelishini k
о‘rsatish mumkin. Boshqacha
qilib aytganda, fizikani barcha tabiiy fanlarning
poydevori deb hisoblash
mumkin. Shuning uchun ham Abu Rayhon Beruniy va Abu Ali ibn Sino kabi
buyuk mutafakkir olimlarimizning ilmiy meroslarida ham fizikaga oid talaygina
original fikrlar topilyapti.
Fizikaning
va texnikaning rivojlanishi
о‘zaro chambars–chars bog‘liq.
Ajoyib fizik kashfyotlar ertami–kechmi texnikada katta
о‘zgarishlar yasaydi.
Masalan, elektromagnit t
о‘lqinlarni tarqatish va qayd qilish, ya’ni
radioaloqaning ixtiro qilinishi radiotexnikaga hayot bag‘ishladi. Ikkinchi misol,
neytronlar va ular ta’sirida og‘ir yadrolar b
о‘linishining
kashf qilinishi yadroviy
energetikaga asos soldi.
О‘z navbatida texnika taraqqiyoti fizikaning
rivojlanishini rag‘batlantiruvchi muhim omildir. Birinchidan, texnika fizika fani
oldiga yangi vazifalar q
о‘yadi. Ikkinchidan fiziklarni yangi materiallar, aniqroq
asboblar va qurilmalar bilan ta’minlaydi. Masalan, hozirgi vaqtda yadroviy
tadqiqotlarni zamonaviy texnika taraqqiyotini
о‘zida mujassamlashtirgan
qurilmalar (yadroviy reaktor, sinxrofazotron, yarim
о‘tkazgichli mikrosxemalar,
elektron–hisoblash mashinalar)siz tasavvur qilib b
о‘lmaydi, albatta.
Fizika fani erishayotgan yutuqlar falsafiy dunyoqarashlarni rivojlantiradi.
Masalan, XIX asr oxiri va XX asr boshidagi fizik kashfiyotlar (radioaktivlik,
elektron massasining tezlikka bog‘liq ravishda
о‘zgarishi, energiya va
massaning
о‘zaro bog‘liqligi, elektron–pozitron juftining annigilyatsiyasi,
nisbiylik
nazariyasi va shunga
о‘xshash) kо‘pgina fizik tasavvur va
tushunchalardan voz kechishni talab qildi. Bu esa bir qator olimlar tomonidan
dunyoni idealistik talqin qilish y
о‘lidagi bahonalardan biri bо‘ldi.
Vaholanki, fan rivojlanishi bilan tabiatda sodir b
о‘luvchi hodisalarning
mohiyatini anglashda inson bilimi boyib boradi. Tabiiy fanlarga, xususan
fizikaga, tugallangan fan deb qarash mumkin emas. Fizika fani uzluksiz
rivojlanib boradi, bu rivojlanish jarayonida fizik tushunchalar, qonuniyatlar
boyiydi va chuqurlashadi. Materiya tuzilishi
haqidagi birorta ham fizik
tasavvurni tugallangan deb hisoblash mumkin emas.
Fizik tasavvurlar oboyektiv reallikdan taxminiy nusxa (kopiya) b
о‘lib,
ular k
о‘pqirrali haqiqatning ayrim bosqichlarini aks ettiradi. Shuning uchun
dialektik materializm pozitsiyasidan fizika yutuqlariga yondashish “krizis”larni
bartaraf qiladi va fanning rivojlanishiga k
о‘maklashadi. О‘z navbatida,
fizikaning yutuqlari dialektik materializmning rivojlanishiga kattagina hissa
q
о‘shadi. Bunda akademik S.I.Vavilovning quyidagi sо‘zlarini eslash о‘rinli:
“Fizika prinsiplari va qonunlarining, asosiy tushunchalari va ta’riflarining
nihoyat keng xarakteri bu fanni falsafa bilan yaqinlashtiradi. Fizika fanning
mohiyati haqidagi aniq tasavvurlarga ega b
о‘lmasdan
turib falsafiy jihatdan
ma’lumotli b
о‘lish mumkin emas”.
Fizika fanning taraqqiyoti boshqa fanlarning rivojlanishiga ham hissa
q
о‘shayapti. Masalan, kimyo va biologiya fanlarida oxirgi kashfyotlarning
8
aksariyati nazariy va ekspermental fizika metodlariga tayangan holda amalga
oshyapti. Shuning uchun ham S.I. Vavilov fizikani zamonaviy fanning “shtabi”
deb atagan. Demak, ilmiy–texnik taraqqiyot bilan
baravar qadam tashlaydigan
har bir muhandis fizikaning asosiy qonunlariga oid bilimni egallashi shart.
Fizika ta’limning zamonaviy fan yutuqlariga nisbatan sifati hali
k
о‘ngildagidek emas. Jumladan, I. Nyuton, R. Dekardning klassik darajasidan
boshlangan tabiatshunoslik, A. Enshteyn, V. Geyzenberg nomlari bilan bog‘liq
noklassik
darajadan
о‘tib, I. Prigojin, G. Xakenning noklassik rivojlanishidan
keyingi darajasiga yetdi. Ayni vaqtda, maktab, oliy
о‘quv yurti va undan keyingi
bosqichdagi tabiatshunoslik ta’limi hamon klassik darajada qolib ketmoqda.
YA’ni ta’limning zamonaviy tabiatshunoslik yutuqlariga nisbatan sifatini
qoniqarsiz deb aytish mumkin.
