Sifat menejmenti tizimini joriy etish bosqichlari

69 
erda sifat to‘garagiga alohida e’tibor bilan qaraydi. 60-yillar boshida Yaponiyada 
birinchi marta sifat to‘garagi vujudga keldi. Buning sababi bor, albatta. Yaponiya 
joylashishiga qarab aholisi zich yashaydigan geografik ob’ekt bo‘lib, o‘zining er osti 
boyliklariga deyarli ega emas. Territoriyasining taxminan 70 foizi tog‘liklarni 
tashkil etgan bo‘lib, sanoatning rivojlanishida o‘zining hom ashyosiga umid 
bog‘lashi o‘rinsiz bo‘lar edi. Bu holda Yaponiya o‘z xalqini oziq-ovqat bilan 
ta’minlay olmas, sanoatni esa etarli darajada rivojlantira olmasdi. Sanoat va 
energetika uchun tashqaridan keltiriladigan hom ashyo tilla, qimmatbaho toshlar va 
eksport mahsulotlari bilan to‘lanishi mumkin edi. 
AQShda sifat to‘garaklaridagi tashkiliy guruhlarga qo‘yiladigan 
talablar: 
1. To‘garakda qatnashish ihtiyoriy bo‘lishi lozim. To‘garak a’zolari va 
ularning rahbarlari hal qilinuvchi muammolarni o‘zlari tanlaydilar. To‘garakda faqat 
ma’muriyatga tegishli muammolar ko‘rilmaydi. To‘garakni tuzilishida 
muammolarni hal qilish prinsiplarini o‘rganadilar, bu o‘z navbatida to‘garakning 
kelgusidagi ishlarini muvaffaqiyatli bo‘lishiga asos bo‘ladi.
2. To‘garak qatnashchilari ish vaqtida yig‘ilishadi (haftasiga 1 soat). 
Yig‘ilishning umumlashgan tartibi: 
- ochish, yangi a’zolarni qabul qilish, umumiy tavsifga ega bo‘lgan yangiliklar 
va tashkiliy masalalar - 5 minut, 
- to‘garak ishining xaftalik yakuni - 5 minut 
- mahorat oshirishda yangiliklar va yangi materiallarni o‘rganish haqida -5 
minut, 
- amaliy masalalarga qo‘llanuvchi yangi o‘zlashtirilgan bilimlar 40 minut, 
- yakun yasash, natijalarni baholash - 5 minut. 
To‘garak rahbarlari etarli malakaga ega bo‘lmog‘i, ishonch qozonmoqligi va 
to‘garakni boshqarishga ihtiyoriy roziliklarini bermog‘i lozim. Ular firma 
boshliqlari va kasaba uyushmalari bilan aloqada bo‘lishlari shart. 
3. Hamma darajadagi mutaxassislar texnikaviy maslahatchilar sifat to‘garagi 
ishiga yordam berishga majburdirlar, ularning iltimosiga binoan majlislarga 
qatnashishi ham mumkin. 
4. Kichik va o‘rta holdagi firmalar o‘zlarining sifat to‘garagi ishlarini 
muvofiqlashtiruvchi xodimiga ega bo‘ladi, katta firmalarda esa bunday shaxslar bir 
va undan ortiqni tashkil etishi mumkin. Muvofiqlashtiruvchi xodim sifat to‘garagi 
va to‘garaklar orasida hamda rahbariyat o‘rtasidagi aloqa o‘rnatuvchi shaxsdir. 
5. Firma tarkibidagi o‘rta rahbarlar ustalar, texnologlar tomonidan doimiy 
himoya qilinadi. 
6. Firmaning eng yuqori rahbariyati tomonidan sifat to‘garaklarining rejalarini 
himoya qilish kafolatlanadi. 
Sifat to‘garaklarining samaradorligi haqidagi fikr juda e’tiborga sazovordir, 
so‘ralganlardan 30 foizi har bir sarflangan dollar evaziga 1 dan 3 dollargacha oylik 
tariqasida, 20 foizi esa 4 dan 12 dollargacha olganliklarini aytdilar. 48 foizi esa 
o‘zlarining bu masalada aniq ma’lumotlari yo‘qligini ko‘rsatdi, faqatgina 2 foizi esa 
bu harakatlar o‘zini o‘zi oqlayolmaydi deb javob berdi. 

70 
So‘rov natijalaridan ko‘rinib turibdiki, hamma tekshirilgan to‘garaklar-ning 
faqatgina 37 foizi samarali ishlagan. Buning natijasida xulosalar qilinib, 
to‘garakning tayyorlov ishlariga yanada e’tibor berildi. Maxsus rejalar tuzildi, 
rejalarni bajarish uchun maxsus muvofiqlashtiruvchi xodim tayinlandi. To‘garak 
rahbarlariga bo‘lgan talablar qayta ishlab chiqildi. O‘qish dasturlari kuchaytirildi, 
birinchi navbatda to‘garak rahbarlarining malakasiga e’tibor oshirildi. Ular statistik 
nazorat usullarining asoslarini o‘rgandi, mavjud muammolarni hal qilish usullari va 
boshqa o‘quv uslubiy taraflariga e’tibor berildi. Bundan tashqari baxs o‘tkazish 
qoidalari, tortishuv va janjallarni hal qilish usullari, eshitishga o‘rgatish, janjalli 
sharoitlarni keltirmaslik kabilar to‘garak rahbarlariga maxsus kurs tariqasida 
o‘rgatildi. Natijada to‘garak rahbarlari to‘garak a’zolarini o‘qitishni boshladi, hamda 
to‘garaklar faoliyatini tashkil qilishda katta e’tiborni uslubiy ta’minlashga qaratdilar. 
Bu maqsadlarda ko‘pgina kompaniyalar, universitetlardagi mutaxassislar yoki 
maslahatchi firmalar yordamiga murojaat qiladi. 
Sifat to‘garaklaridan foydalanishda, amerikalik korxona egalari ularning 
ishlarini mahalliy sharoitlarga moslashgan holda olib boradilar va shuning uchun 
aksariyat hollarda Amerikadagi to‘garaklarning faoliyati Yaponiyadagidan 
farqlanadi. Xususan, agar Yaponiyada faqat 50-60 to‘garaklar o‘zlarining darslarini 
ish soatlarida bajarsa, Amerikadagi to‘garaklar esa o‘z rejalariga ko‘ra, deyarli 
ishchi soatlarda o‘tkaziladi. Amerikadagi korxona egalari sifat nazorati 
to‘garaklarini joriy qilishda ishchilarni to‘garaklarda qatnashishini har taraflama 
rag‘batlantiradi. Bundan ko‘rinib turibdiki, to‘garaklarning "insonga" bo‘lgan 
yo‘nalishi, alohida o‘rin egallaydi. Masalan, "Ford" kompaniyasi o‘zining 
to‘garaklarini yaratilishining asosiy maqsadini "insonning fikr almashuvini 
yaxshilash, uning ishdagi sifatini, ijodiy potensialini oshirish" deb e’lon qilgan. 
Ayrim G‘arbiy Evropa kompaniyalari boshqarishning Yaponiya usuli deb 
ataluvchi usulini o‘rganishda ishlarining oqilona elementlarni joriy qilish bilan 
boshladilar. Eng ko‘p tarqalgani Sifat to‘garaklari bo‘ldi. Birinchilardan bo‘lib, bu 
usulni qo‘llagan davlat Buyuk Britaniyadir. Biroz keyinroq Fransiyada, 
Germaniyada, Italiyada, Ispaniyada, Niderlandiyada shunga o‘xshash to‘garaklar 
tarqala boshladi. Hozirgi vaqtda shunday to‘garaklar deyarli hamma mamlakatlarda 
mavjuddir. G‘arbiy Evropa korxonalarida to‘garaklarning natijalarini joriy qilish 
deyarli yuqori samaradorlik bilan amalga oshirilmoqda. 
Sifat to‘garaklarining faoliyati faqatgina korxona ishlarini yaxshilash bilan bir 
qatorda boshqarish apparatining ishlarini yaxshilash, ish yuritishni osonlashtirish, 
hujjatlar sonini kamaytirish, kelishib olish va qarorlar qabul qilishni 
takomillashtirish masalalari bilan ham shug‘ullanadi. 
Mutaxassislarning fikricha G‘arbiy Evropa firmalarida to‘garaklarning joriy 
bo‘lishi Yaponiyanikidan jadalliroq ekan. 
Belgiyada shunday to‘garaklar tashabbuskorlari sifat to‘garagining amaliy 
assosiasiyasiga birlashgan. Mamlakat bo‘ylab sifat to‘garaklari faoliyat 
ko‘rsatayotganliklari qayd qilingan. Mamlakatdagi ko‘pgina firmalar sifat nazoratini 
yalpisiga joriy qilish yo‘lini tutdi. Bu esa o‘z navbatida sifat to‘garagining mavqeini 
birmuncha oshirdi. 

71 
1986 yili Italiya milliy assosiasiyasi sifat to‘garaklarini tashkil qildi va hozirga 
kelib bu mamlakatda 400 dan ortiq korxonalarda sifat to‘garaklari mavjud bo‘lib, 
ularning soni 4 mingdan ortib ketdi. 
Mutaxassislarning fikrlariga qaraganda korxonalarda tuzilgan sifat 
to‘garaklari 96 foiz yutuqlarga ega bo‘lmoqda. 
Sifat to‘garagining Shved assosiasiyasi 110 korxonani birlashtirgan, hammasi 
bo‘lib mamlakatda 500 shirkatlar o‘z rejalariga ega. Bulardagi eng faol sifat 
to‘garaklarining soni 30 dan ortiqni tashkil qiladi. 
Xitoy Xalq Respublikasida sifat to‘garaklari ham asta-sekin ko‘paya bordi. 
1980 yilda mamlakat bo‘yicha 400 mingdan ortiq "Sifat to‘garaklari" bor deb 
hisoblanar edi. 1985 yilga kelib, ularning soni 500 mingdan oshdi. Xitoy to‘garaklari 
muxandis-texnik xodimlarni, ishchilarni va boshqaruv bo‘g‘inidagi xizmatchilarni 
birlashtiradigan to‘garaklarni o‘z ichiga oladi. 
Bu tadbirlarning hammasi nimalarga olib keladi, sanoatga nima beradi? 
Dastavval, korxona xodimlari tomonidan o‘zlarining maqsadlari va vazifalarini aniq 
bilish va ko‘rishdan iborat. Sifat to‘garaklari kollektivga ta’sir ko‘rsatib, ularni 
mahsulotning sifatini yuqori darajada ta’minlashga xodimlarni safarbar qiladi. 
Shuning uchun ko‘pgina mamlakatlarda bu masalaga birinchi navbatdagi masala deb 
qaralmoqda. Bu muammoni echishda korxona rahbari va kollektiv tadbirlarga 
ishonch hosil qilib, qo‘lni qo‘lga berib bir tanu, bir jon bo‘lib harakat qilishlarini 
hayotning o‘zi taqozo qilmoqda. Ana shundagina sifat to‘garaklari o‘z samaralarini 
bera boshlaydi.

Download 1,58 Mb.