128
bemalol bayon etishlari uchun imkoniyat yaratiladi va har qanday fikr
qanchalik g‘ayri oddiy bo‘lishidan qat’i nazar tanqid qilinmaydi.
G‘oyani tanlash. G‘oyani shakllantirish bo‘yicha faoliyatdan maqsad
mumkin qadar ko‘proq g‘oyaga ega bo‘lishdan iboratdir. Keyingi
bosqichdagi maqsad esa ularning sonini qisqartirishdan iboratdir. Demak,
g‘oyani tanlash deganda yangi tovar haqida ilgari surilgan g‘oyalarning
hammasini tahlil qilib, shular orasidan uncha ahamiyatga ega bo‘lmagan
g‘oyalarni qoldirib, ilg‘or g‘oyalarni ajratish tushuniladi. Buning natijasida
korxona bozorga taklif etilishi mumkin bo‘lgan tovar bo‘yicha
yangi
g‘oyani tanlash imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Yangi tovar konsepsiyasini ishlab chiqish va uni tekshirish. G‘oya
tanlangandan keyin uni tovar konsepsiyasiga aylantirish kerak. Bu
konsepsiya potensial iste’molchilarda sinab ko‘riladi. Unda quyidagi
savollarga javob kutiladi: G‘oyani tushunish osonmi?
Mazkur
mahsulotning bozordagi mavjud tovarlarga nisbatan afzalliklarini
ko‘rayotirsizmi? Bu tovarni sotib olasizmi? U real ehtiyojni qondiradimi?
Siz uni tez-tez harid qilasizmi? Sizning fikringizcha uning narxi qanday
bo‘lishi kerak? Bu savollarga javob olish uchun bozorni testlash va fokus-
guruhlar o‘tkazish talab etiladi.
Marketing strategiyasini ishlab chiqish. Marketing strategiyasi – bu
dastlab yangi mahsulotni bozorga chiqarish strategiyasini aniqlashdan
iboratdir. Bu yerda quyidagi savollar ko‘rib chiqiladi. Eng avvalo,
maqsadli bozorning hajmi, strukturasi va harakteri aniqlanadi. So‘ngra,
sotish hajmi, narxi, keladigan foyda baholanadi
va sotish kanallari
tanlanadi. Tabiiyki, bu prognozlash yo‘li bilan baholash aniq bo‘lmasada,
ma’lum bir mo‘ljalni ko‘zlagan bo‘ladi.
Biznes tahlili – bu korxonaning maqsadidan kelib chiqqan holda
yangi mahsulotning kelgusida qancha miqdorda sotilishi, harajatlari va
foydasini baholashdan iboratdir.
Tovarni ishlab chiqarish. Bu bosqichda tovar g‘oyasi fizik shaklda
mujassam qilinadi va mahsulotni loyihalash, o‘rash,
markani ishlab
chiqish, mahsulot va vaziyatni aniqlash, iste’molchining munosabatini va
foydalanishini tekshirish yo‘li bilan marketing strategiyasi belgilanadi.
Tayyor mahsulotni odatda test orqali sinaydilar. Test natijalariga qarab
tovardagi ba’zi kamchiliklar va nuqsonlar tuzatiladi. Umuman, olganda
yangi tovar iste’molchilar talabiga to‘liq javob berishi kerak.
Tovarni bozorga chiqarish. Yangi tovar yaratishning oxirgi bosqichi
uni bozorda sinab ko‘rishdan iboratdir. Bozorda sinab ko‘rishdan asosiy
maqsad mahsulotni va bu mahsulotning marketing dasturini (narx,
129
reklama, marka, o‘rab-joylash, servis xizmati va boshqalar)
baholashdan
iboratdir. Bu yerda iste’molchilar va vositachilarning tovarga bo‘lgan
munosabati muhim ahamiyat kasb etadi. Natijalar esa sotiladigan mahsulot
va olinadigan foyda hajmini belgilashga asos bo‘lib xizmat qiladi. Xalq
iste’mol tovarlarining marketing sinovida bozorni standart testlash,
bozorni nazorat testlash va bozorni imitatsion testlash uslublaridan
foydalaniladi. Ba’zi firmalar sinab sotishni faqatgina iste’molchilar
e’tirofiga ega bo‘lish, boshqalari esa mahsulotda va marketing rejasida
amalga oshirish kerak bo‘lgan o‘zgarishlarni aniqlash uchun, uchinchilari
esa mahsulot taqdirini hal qilish uchun qo‘llaydilar.
Tijorat uchun ishlab chiqarish. Bu oxirgi bosqichda mahsulot
tanlangan bozorga katta hajmda chiqariladi va sotiladi. Yangi mahsulot
ishlab chiqarishning bu bosqichida ishlab
chiqaruvchi bozorga chiqish
vaqtini, tartibini va har bir bozordagi faoliyat hajmini, tovar tarqatish va
siljitishning eng samarali usullarini to‘g‘ri tanlay bilishi va marketing
faoliyatining batafsil bitilgan rejasini ishlab chiqishi kerak.
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, har qanday g‘oya ham real tijorat
mahsulotga aylana bermaydi. Ko‘pchilik hollarda 10-15 ta g‘oyalardan
bittasi real mahsulotga aylanar ekan.
Yangi mahsulotning bozordagi taqdiri iste’molchining bu mahsulotni
qabul qilishga tayyor va tayyor emasligiga ham bog‘liqdir.
Yangi mahsulotni qabul qilish – mushohada qilish jarayoni bo‘lib, bu
jarayon yangi mahsulot to‘g‘risida birinchi axborotga ega bo‘lishdan
boshlab, to mahsulotning doimiy iste’molchisiga aylangungacha bo‘lgan
jarayonni o‘z ichiga oladi.
Iste’molchilar yangi mahsulotni sinab ko‘rishga tayyorlik darajasiga
qarab ham bir-biridan keskin farq qiladi. Ba’zilari yangi mahsulotni tezda
qabul qilishsa, ba’zilari esa sekinlik bilan qabul qiladi.
Iste’molchilar yangilikni qanday qabul qilishga tayyor ekanligi
darajasiga
qarab ularni supernovator, novator, oddiy iste’molchilar,
konservator, superkonservator deb guruhlarga ajratiladi.
Supernovatorlar – bu iste’molchilarning shunday guruhiki, ular
no’malum mahsulotni sinab ko‘rishga har doim tayyor turadilar.
Novatorlar esa iste’molchilarning shunday guruhiki, ular yangi mahsulotni
sotib olgandan keyin uning taqdirini chuqur o‘ylab, tovarni birinchilar
qatorida sotib oladilar. Oddiy iste’molchilar – bular novatorlar guruhiga
kiruvchi iste’molchilardan keyingi o‘rinda turib, yangi tovarlarni oddiy
tovarlar kabi qabul qiladilar.
130
Konservatorlar – skeptiklar, boshqa iste’molchi
guruhlari singari,
yangi mahsulotlarni ulardan foydalanish tajribasiga ega bo‘lganlari
uchungina sotib oladilar.
Superkonservatorlar – bu iste’molchilarning shunday guruhiki, ular
har qanday o‘zgarishlarga shubha bilan qaraydilar, ular yangi tovarlarni
faqatgina o‘zlarining an’analariga va odatlariga mos kelgandagina sotib
oladilar.
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, yangi
tovarlarni ishlab chiqaruvchilar birinchi navbatda supernovator va
novatorlarning iqtisodiy, psixologik, demografik va boshqa tavsiflarini
o‘rganishlari kerak.
