Paxtani saqlashda uning hisob-kitobi
.
G‗aramlardagi paxtaning
namlanganligini o‗z vaqtida aniqlash uchun tayyorlov maskani laboratoriyasi
saqlanayotgan paxtaning haroratini tekshirib turadi.
Qo‗lda va mashinada terilgan I va II nav paxtaning bir kunlik namligi
tegishlicha 9-10 %, III va IV nav paxtaning namligi 11-13 % dan oshmagan
partiyalarda har besh kunda, namligi yuqori partiyalarda esa har uch kunda
tekshiriladi.
Paxtani saqlashda uning hisob-kitobini yuritish uchun boshlang‗ich
hujjatlarning quyidagi shakllari qo‗llaniladi:
7-XL shakl - Tayyorlov maskanida paxta harakatini hisobga olish daftari;
8-XL shakl - Paxta uchun pasport;
9-XL shakl - Paxtaning jamlash va jo‗natilayotgandagi iflosligi va namligi
haqida ma‘lumotnoma;
10-XL shakl - Paxtaning saqlanish holatini tekshirish dalolatnomasi;
11-XL shakl - Paxta to‗dalarini qabul qilish, saqlash va jo‗natish tekshiruvi
natijalarining dalolatnomasi;
12-XL shakl - Paxta hosili to‗dalarini qabul qilish, saqlash va jo‗natish
tekshiruvi natijalarining dalolatnomalarini ro‗yxatga olish daftari.
Tayyorlov maskani va paxta zavodlaridagi paxta omborlarda, ayvon ostida
va ochiq maydonlardagi g‗aramlarda saqlanadi. Paxta saqlanadigan hamma joylar
tartib raqami bo‗yicha raqamlanadi.
Tayyorlov maskanida paxta harakatining hisob-kitobi paxta harakatini
hisobga olishning 7-XL shaklli daftarida saqlanadigan joyi va moddiy javobgar
87
shaxs bo‗yicha olib boriladi.
Daftar tayyorlov maskani buxgalteriyasida va paxta uchun hisobdor
bo‗lgan katta saralovchi tomonidan yuritiladi. Undagi 3-ustunda yig‗ma hisob-
kitobning 4-XL shakli tartib raqami yoki jo‗natilgan paxta spetsifikatsiyasi 16-XL
shaklning tartib raqami ko‗rsatiladi. Daftarga paxta harakati bo‗yicha qo‗yilgan
qaydlar buxgalter va saralovchi birgalikda qo‗ygan imzo bilan tasdiqlanadi.
Ombor bo‗shagandan so‗ng katta saralovchi va buxgalter daftar oxiriga imzo
chekadi.
Paxta harakati hisob-kitobi bo‗yicha kirim, chiqim va ko‗chiriladigan
qoldiqlar haqidagi ma‘lumotlar, oy tugagach buxgal-teriyada tayyorlanadigan
ma‘lumotlar bilan solishtiriladi. Tayyorlov maskanidagi paxta harakatini hisobga
olishning 7-XL shaklli daftari raqamlanishi, ip o‗tkazib bog‗lanishi hamda paxta
zavodi direktori va bosh hisobchi imzosi va muhr bilan tasdiqlanishi shart.
Paxta saqlanadigan joyda yoki g‗aramga paxta bostirilganda tayyorlov
maskani laboratoriyasi har bir to‗dadagi hom-ashyo uchun paxtaning 8-XL shaklli
pasportini ikki nusxada yozadi. Paxta pasporti har bir to‗dadagi paxtaning sifat
tavsifi ustidan nazorat yuritish uchun qo‗llaniladi.
Pasportga paxta sifati, uning saqlanish holati bo‗yicha tekshirish natijalari
haqidagi ma‘lumotlar kiritiladi. Pasport tayyorlov maskani laboratoriyasining
mudiri tomonidan har bir to‗dadagi paxta uchun to‗ldiriladi. Pasportning birinchi
nusxasi tayyorlov maskani laboratoriyasida qoladi, ikkinchi nusxasi esa tekshirish
(aprobatsiya) uchun olingan paxta namunasi bilan birga zavodga yuboriladi.
Kunlik qabul to‗dalari hamda jamlash bo‗yicha barcha to‗dalardagi namlik
va ifloslik yuzasidan tekshirish o‗tkazib bo‗lingach, tayyorlov maskani
buxgalteri qabulda aniqlangan o‗rtacha namlik va ifloslik ko‗rsatkichlarini,
laboratoriya mudiri esa, jamlash bo‗yicha haqiqiy va konditsion massasini hisobiy
massaga taqsimlash yo‗li bilan hisoblab chiqadi. SHundan keyin bu
ko‗rsatkichlar jadval bo‗yicha joylashtiriladi, solishtiriladi va paxtaning 8-XL
shakldagi pasportiga kiritiladi.
88
Pasportga barcha qaydlarni o‗z vaqtida va to‗g‗ri yozish mas‘uliyati
laboratoriya mudiriga yuklanadi. ¢aram yoki saqlov joyiga qo‗yilgan maxsus
qutiga pasport ko‗chirmasi quyidagi ko‗rsatkichlar bilan solinadi: to‗da nomeri,
saqlov joy nomeri (ombor, bo‗linma), otsek (ayvon, maydon), sanoat va seleksiya
navi, sinfi, avlodi, tipi, to‗dani jamlash boshlangan va tugatilgan sana, to‗daning
konditsion massasi, saralovchining familiyasi.
Tayyorlov maskanida jamlash va paxta zavodiga jo‗natishda paxta
sifatining tavsifi (xarakteristika) uni jamlash va jo‗natishdagi namligi va iflosligi
bo‗yicha 9-XL shaklli ma‘lumotnomada beriladi.
Ma‘lumotnoma tayyorlov maskani yoki paxta zavodining laboratoriya mudiri
(katta laborant) tomonidan ikki nusxada tayyorlanadi. Uning bir nusxasi
tayyorlov maskani buxgalteriyasiga beriladi, ikkinchi nusxasi oxirgi tovar-
transport nakladnoyi bilan paxta zavodiga jo‗natiladi. Tayyorlov maskani mudiri
va saralovchisi paxta normal sharoitda saqlanishini ta‘minlashi shart va uning
doimo yaxshi holatda bo‗lishi uchun to‗la javobgar sanaladi. Tarkibida paxta
zavodi vakili va tayyorlov maskani xizmatchisi bo‗lgan maxsus komissiya
tomonidan paxtaning saqlanish holati bo‗yicha oyida kamida ikki marta
tekshirish o‗tkazilishi lozim.
Tekshirish natijalari 10-XL shakldagi dalolatnoma bilan rasmiylashtirilishi
kerak. Ikki nusxada tuziladigan bu dalolatnomaning birinchi nusxasi paxta
zavodiga jo‗natiladi, ikkinchisi tayyorlov maskanida qoldiriladi.
Zavod hududidan tashqaridagi tayyorlov maskanidan keltirilgan paxtaning
har bir to‗dasi bo‗yicha paxta to‗dalarini qabul qilish, saqlash va jo‗natish
natijalari haqidagi 11-XL shaklli dalolatnoma tuziladi.
Dalolatnoma tayyorlov maskani mudiri, laboratoriya mudiri va katta
buxgalterdan tashkil topgan komissiya tomonidan, shu to‗dadagi paxtani keltirish
tugallanishiga qarab u uchun hisobdor bo‗lgan saralovchi ishtirokida tuziladi. Bu
dalolatnomani tuzish uchun tayyorlov maskanidagi paxta harakatini hisobga
olishning 7-XL shaklli daftari va paxtaning 8-XL shakldagi pasporti
ma‘lumotlari asos bo‗lib xizmat qiladi.
89
Dalolatnoma uch nusxada tuziladi. Dalolatnomaning ikki nusxasi tashish
tugallangan sanadan hisoblanganda besh kunlik muddatdan kechiktirilmay
ko‗rib chiqish va u bo‗yicha qaror chiqarish uchun paxta zavodiga yuborilishi
shart. Bir nusxasi tayyorlov maskanida qoldiriladi. Saqlov davrida shu to‗dadagi
paxta boshqa to‗daga ko‗chirilgan yoki aksincha bo‗lgan hollarda bu, albatta,
hujjatlar bilan tasdiqlanishi hamda tayyorlov maskanida paxta harakatini hisobga
olish daftarida va pasportida qayd etilishi shart.
11-XL shakldagi dalolatnomada paxta massasi, uning tayyorlov maskani
ichida to‗dadan to‗daga ko‗chirilishini va shu to‗dadagi paxtaning zavodda qabul
qilinishi natijalarini hisobga olgan holda ko‗rsatilishi lozim.
Tayyorlov maskanidan olingan dalolatnomalarni zavod direktori u
olinganidan hisoblaganda besh kunlik muddat ichida katta saralovchining
tushuntirish xati, tayyorlov va texnika nazorati bo‗limlari (TNB) boshliqlarining
xulosalarini, zavod bosh buxgalterining mulohazasini e‘tiborda tutgan holda
ko‗rib chiqishi, har bir dalolatnoma bo‗yicha amaldagi tartibga muvofiq
kamomadni hisobdan chiqarish va ortiqcha xom-ashyoni kirim qilish haqidagi
fikrini yozma ravishda bildirish darkor.
11-XL shakldagi dalolatnoma ko‗rsatkichlari paxta to‗dalarini qabul qilish,
saqlash va jo‗natish tekshiruvi natijalari da-lolatnomalarini qayd etish bo‗yicha
12-XL shakldagi daftarga yozuvlar paxta zavodi buxgalteri tomonidan yoziladi.
Bu daftarni paxta zavodi buxgalteri 2 nusxada to‗ldiradi va paxtaning har bir
moddiy-javobgar shaxs bo‗yicha saqlanish natijalari, paxta zavodi hissadorlik
jamiyati boshqaruvi raisi saqlash natijalari yuzasidan qabul qilgan chora-tadbirlar
tavsiflanadi. Daftarga 11-XL shakldagi dalolatnomaning birinchi nusxasi ilova
qilinadi. Ushbu dalo-latnomaning ikkinchi nusxasi zavod direktorining qarori
bilan tayyorlov maskaniga yuboriladi va u kamomadni chiqim, ortiqcha paxtani
kirim qilish yoki aybdor shaxslarga da‘vo bildirish uchun asos hisoblanadi.
| 