O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent amaliy fanlar universiteti bozor iqtisodiyoti sharoitida mahsulotlarga narx belgilash mexanizmi va narx siyosatini boshqarish

Download 62,23 Kb.
bet	7/8
Sana	18.05.2024
Hajmi	62,23 Kb.
	#242760

1 2 3 4 5 6 7 8

Bog'liq
bbbbb

2.3.”Elektroagregat” tarixi va narx strategiyasi

2.2.Korxonaning narx siyosati
Narx siyosati korxonaning bozordagi umumiy siyosatining ajralmas qismi hisoblanadi.“Siyosat” so‘zining ma’nosi mumkin bo‘lgan san’at, deyiladi. Bu tarif narx siyosatining tarifiga ham to‘g‘ri keladi. Narxni shakllantirish, bu san’at chunki u yuqori aniqsizlik davrida amalga oshiriladi. Korxonaning narx siyosati – bu maksimal darajada narx shakllanishi sohasidagi imkoniyatlardan foydalanishga, salohiyatni xaridor uchun bo‘lgan raqobatda yutishga va o‘z maqsadlariga erishish uchun narxni ko‘tarishga qaratiladi. Narx siyosati narx strategiyasi orqali amalga oshiriladi. Narx siyosati taktik-operativ aksiyalarni, ma’lumot tizimini (yig‘ish, tahlil qilish vositalari), tashkiliy qarorlar (tartib va jarayon jihatlar) ni o‘z ichiga oladi. Taktik — operativ aksiyalar o‘z ichiga quyidagilarni oladi: qisqa muddatli pog‘onalarni shakllantirish, narxlar tarkibi, narxlar differensiatsiyasi, narxlar variatsiyasi, narx chizig‘i siyosati, narxlarni yo‘naltirish. Taktik – operativ aksiyalarning qo‘llanilishi korxonaning strategik maqsadlari bilan mos kelishi lozim, u bozorda o‘z mavqeyini egallash uchun qilinadi. Shuning uchun narx siyosati strategik baza (narx strategiyasi) ga muhtojlik sezadi.Hozirgi kunda “narx menejmenti” narx siyosatiga sinonim bo‘lib hisoblanadi. Bunday o‘zgarishlarning asosiy sababi bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: narxlar differensiatsiyasi kuchaydi, buni narx diskriminatsiyasi yoki mahsulot differensiatsiyasi bilan izohlash mumkin. Narxlar differensiatsiyasi mahsulot parametrlari va xaridorlar guruhining to‘lay olish qobiliyatlariga katta ahamiyat beradi. Tovar differensiatsiyasi raqobat ko‘rinishida asosiy vosita bo‘lganligi sababli korxonalar xaridorlarning tovarga bo‘lgan ichki talablarini aniqlash va tovarni ularga yetkazib berishga katta ahamiyat beradi. Tovar defferensiatsiyasi segmentatsiya va baho bo‘yicha olib boriladigan ishlarni murakkablashtirdi va yanada chuqurlashtirdi. Baho tizimida narxlar differensiatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan korxonaning barcha imkoniyatlari birgalikda rivojlantirilmoqda.Yangi bozor raqobat sharoitlariga moslashish sifatida yoki qisqa muddatli narx aksiyalari sifatida narxlar variatsiyasi doimo kuzatilmoqda. Bularning barchasi narx siyosatini har xil masalalarni yechishga majbur qildi.Globalizatsiya va savdoning kengayishi oqibatida sotish kanallarida narx qarshiligi kuchaydi. Buning oqibatida narx kelishuvlari va sotish siyosatining roli oshdi. Boshqarish kerak bo‘lgan yuqori muammoli narxlar o‘zgarishi yuzaga keldi. Narx siyosatining malakalilik darajasi, bozorni o‘rganishning zamonaviy usullari, narxni rejalashtirish narx nazorati yordamida oshdi, oqibatda ma’lum vaziyatlarda korxonalar raqobat ustunlinligiga ega bo‘ldilar.Bozorning javob harakatiga qaratilgan tavakkalchilik. Ko‘plab narx siyosati bo‘yicha qabul qilingan qarorlar doimo o‘zgarib turuvchi va kompleks sharoitlarda qabul qilinadi. Shuning uchun korxonaning “narx - naflilik” birligiga bozorning javobini oldindan bilish qiyin. Shu munosabat oqibatida bozorning javobiga qaratilgan tavakkalchilik, ya’ni narx belgilanganda ko‘zda tutilmagan xarajatlar vujudga keladi. Bu tavakkalchiliklar yuqori va past narxlar sharoitida bo‘lishi mumkin va yo‘qotilgan narx imkoniyatlariga kiradi (opportunistik xarajatlar).
Yetkazib berish va to‘lash shartlaridagi tavakkalchilik. Ishlab chiqaruvchi sotib oluvchilar (xaridorlar) bilan yetkazib berish va to‘lash shartlarini shaxsan kelishib oladi. Raqobat ko‘p hollarda sotuvchilarni xaridorlarga chegirmalar qilishga majbur qiladi, oqibatda ularning foydasi kamayadi. Alohida xavf nazorat qilinmagan chegirmalar, bonuslar to‘lash sharoitlari joriy qilinganda bo‘ladi.
To‘lov tavakkalchiligi. Ular xaridorlar o‘z shartnoma majburiyatlarini bajarmaganlarida yuzaga keladi (shartnomani bajarmaslik tavakkalchiligi). Agar xaridorlar to‘lash imkoniyatlari yo‘qligini sabab qilib, mahsulotlar narxining bir qismini to‘lasa, qolgan pulini kelishilgan muddatda to‘lashni kelishib olsa, to‘lov tavakkalchiligi vujudga keladi.
Dispozitsion tavakkalchilik. Ayrim mamlakatlarda chet el ishlab chiqaruvchilarning (sotuvchilar) narx suvereniteti mamlakatning siyosiy – iqtisodiy manfaatlari tufayli qisqartiriladi.Narx tavakkalchiligi albatta nafaqat sotuvchilarda, balki xaridorlarda ham kuzatiladi.Narx siyosatida maqsadlarsiz qabul qilinadigan strategiya vositalaridan katta foyda olish qiyin. Maqsadlar tizimini loyihalash narx menejmentining asosiy vazifalaridandir. Rejali narx qarorlari maqsadlar tizimini keltirib chiqaradi. Har bir tashkilot individual ustuvor maqsadlardan kelib chiqqan holda o‘z maqsadlar tizimini ishlab chiqadi. Shu sababli ilmiy asoslangan maqsadlar tizimi mavjud emas. Narx siyosatida maqsadlar tizimi ishni amalga oshirish nuqtasidir. Agar potensial narxlar maqsadlar piramidasida iyerarxiya ko‘rinishida ifodalangan bo‘lsa, bu juda yaxshi. Bu o‘z ichiga hamma maqsadlarni olmaydi, ammo ifodalangan maqsadlar munosabati narx siyosatini tushunishga yordam beradi. Umuman olganda narx siyosatini korxonaning faqat marketing yo‘nalishida emas, balki boshqa yo‘nalishda ham qo‘llash lozim. Korxona narx siyosati oldiga qo‘yadigan maqsadlariga: daromadlarni maksimallashtirish, tizimlarni maksimallashtirish, ma’lum foyda normalarini olish, kelayotgan daromadlarni saqlash, xarajatlar kompensatsiyasi, ishlab chiqarish ko‘lamini oshirish, bozorga kirish, raqobatchilarni kamaytirish, potensial raqobatchilarni bozorga kiritmaslik, bozorda mavqeyini saqlash va kengaytirish, o‘z faoliyati uchun turg‘un va ijobiy muhitni, korxona faoliyatini saqlash kabilar kiradi. U yoki bu maqsadni amalga oshirish uchun marketing vositalaridan foydalaniladi. Biz o‘z diqqatimizni marketing maqsadlariga qaratamiz. Narx siyosatida maqsadlar tizimi rivojlanishi yuqoridan pastga qarab sodir bo‘ladi. Bunda maqsadlarning agregatlangan variantlari vositasida kirim yoki o‘rtacha narx xaridorlarning narxdan qoniqishi yoki narxga ishonch maqsadi yaqinlashadi. Bu juda muhim, chunki oxir–oqibatda xaridorlarning harakati narx siyosati muvaffaqiyatiga bog‘liq. Xaridorlar xaridlariga qarab tuzilgan maqsadlar tizimi xaridorlarga yo‘naltirilgan va ularni tashkilot mahsulotlariga ko‘niktirishga asoslangan narx siyosatining zamonaviy talabidir.Shunday qilib, maqsadlar piramidasi ko‘pgina maqsadlardan va kichkina maqsadlardan (ayniqsa ko‘pchiligi qu‘yi qismda joylashgan) tashkil topgan to‘liq ko‘rinishni keltirish qiyin. Shuning uchun ham biz yuqori va o‘rta maqsadlarni qarab chiqish bilan chegaralanamiz.
Narx siyosatining yuqori maqsadlari tashkilotning daromadi, xavfsizligi, mustaqilligi hisoblanadi. Bunda vaziyatga qarab ahamiyati yuqori yoki past bo‘lgan va boshqa samaralarni to‘ldiradigan samaralar tanlovi haqida gap ketyapti.
Korxonaning foydasi sotish hajmiga o‘rtacha narx natijasida shakllanishi sababli narx siyosatining keyingi bosqichiga o‘tiladi. Raqobat bozorida korxonaning o‘rtacha narxlari raqobatchilar narxi bilan o‘zaro aloqada bo‘ladi. Raqobat strategiyasiga muvofiq korxonalar narx yetakchiligiga mustaqil erishadilar yoki raqobatchilar narxlariga moslashadilar.Narx siyosati tizimida markaziy aloqa mahsulotning sotish hajmiga tegishlidir.Narxning rag‘batlantiruvchanlik xususiyatlaridan foydalanish.Raqobat sharoitida bozor ulushini egallashda tovarlar narxining sotuv hajmiga ta’siri, xarajatlarning foydaga ta’siri yaqqol ko‘rinadi. Bunday sharoitda korxonaning asosiy vazifasi xaridorlarni o‘z tovariga jalb etish, doimiy mijozlar segmentini shakllantirish, yangi mijozlarni jalb etish, bozor ulushini ko‘paytirishga harakat qilish, xaridlar miqdori va qaytarilishini ko‘paytirishdan iborat. Marketologlar bunday sharoitda iste’molchilarni o‘rganib, qanday narxlar xaridlarning xarid qobilyatiga to‘g‘ri keladi, narxlarni tartibga solish orqali xaridorlarga ta’sir etish, jalb etishga harakat qilishlari kerak. Samarali narx siyosatini bularning barchasini inobatga olmasdan yuritish mumkin emas. Xaridor xulqatvoriga bog‘liq bo‘lgan narx modeliga odatda, quyidagi konstruksiyalar kiritiladi: narxdan vujudga keladigan xaridor holati (emotsiyasi), narxga qiziqish, narxni qabul qilish va tovarga nisbatan baholash, narxga tayyorlik, narxdan qoniqishva h.k. Bu alohida omillar o‘zaro juda bog‘liq bo‘lib, ularning har biri o‘ziga xos va ularni boshqarish mumkin.
Bozorga borgan har qanday xaridor bir tovarni bir necha sotuvchidan uning narxini so‘rab tovarning o‘rtacha bahosini o‘zi uchun aniqlaydi. Narxning yuqori yoki pastligi albatta xaridor ruhiyatiga (tashqaridan ko‘rinmasada) ozmi, ko‘pmi ta’sir etadi.
Mavsumiy tovarlarga, ma’naviy eskirgan tovarlarga chegirmalarning berilishi qisqa muddatda talabning oshishiga olib keladi. Xaridorga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, uning xarid qilish haqidagi qaroriga oson ta’sir etadi. Firma do‘konlaridagi yuqori narxlar ba’zi xaridorlarni qoniqtirsa, boshqalarini do‘kondan tezroq chiqib ketishga undaydi. Shuning uchun bunday savdo markazlarida chegirmalar qo‘yilgan tovarlarning «mavjudligi» qo‘shimcha, sovg‘a sifatida bir buyumni qo‘shib sotilishi ham iste’molchida ijobiy kayfiyatni tug‘diradi va xarid qilishga qiziqtiradi.
Narxga bog‘liq bo‘lgan kayfiyatni turlicha namoyon etish mumkin. Masalan, narxga bog‘liq quvonch, xaridor o‘z imkoniyatiga mos kelgan narxda kerakli tovarni sotib oldi: narx eyforiyasi – xaridor past narxda tovarni kechki bozorda, kunduzgi narxlarga nisbatan 10-15 % arzon sotib oldi. Yoki «Korzinka. uz» da yangi yil arafasida «baxtli soat», “yangi yil sovg‘asi”aksiyasida sotib olingan tovarlari narxidan 10% chegirma qilinishi xaridor kayfiyatini ko‘tarishi tabiiy.
Narxdan rag‘batlanish – hozirda ko‘pgina savdo markazlari
( “Аты-Баты”,«Korzinka.uz») da xaridor ma’lum miqdorda tovar sotib olsa, unga chegirma beradi yoki kartochka (jamg‘arib boriladigan) taqdim etadi. U har safar xarid qilganda xarid summasidan 1 % kartochkaga o‘tkaziladi yoki tovar xarid summasi belgilangan summaga yetsa, yoki ortsa 15% gacha chegirmalar beriladi.
Narxdan stress hosil bo‘lish turli vaziyatlarda vujudga keladi. Mijoz kutmagan holda narxning haddan tashqari yuqoriligiga duch kelsa va shunga o‘xshash holatlar stressni yuzaga keltiradi. Narxning iste’molchi ruhiyatiga ta’siri psixologlar tomonidan o‘rganilgan, bu holat uning xarid qilish haqida qaror qabul qilishiga bevosita ta’sir etadi.
Narx xaridor xulq-atvoriga ta’sir etuvchi, motivatsion omil bo‘lib hisoblanadi. Narx – navoga qiziqish, ma’lum tovarning turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan har xil narxlarda bozorga chiqarilishi raqobatni yanada kuchaytiradi. Xaridor narx haqida axborotlarni to‘plab o‘zi uchun qulay, xarid qobiliyatiga mos keluvchi narxda tovar sotib olishga harakat qiladi.
Narxga qiziqishda 3 indikator ajratiladi. 1) narxning muhimligi; 2) alternativ (muqobil) narxni anglash; 3) narxlarni kuzatish.
Xaridor uchun narx miqdori muhim indikator hisoblanib, xarid qilishda qaror qabul qilishga bevosita ta’sir etadi.Tovar narxini shakllantirishda narxning har bir komponenti (narx darajasi, chegirmalar, xarajatlarni moliyalashtirish va boshqalar) tovar nafliligini oshirishga ta’sir etadi.
Alternaniv xaridlarni anglash – bunday talab holati xaridor bir necha xil bir iste’mol ehtiyojini qondiradigan tovarlardan eng optimal narxdagi va va naflilik darajasi yuqori bo‘lgan tovarlarni sotib olishga qaror qiladi. Variantlar qancha ko‘p bo‘lsa, qaror qabul qilish va optimal narxda tovar sotib olish oson kechadi.
Narxni kuzatish–xaridor tomonidan ma’lum tovar bo‘yicha narx axborotini to‘plash, ularni solishtirish, narxning xarid qobilyatiga mos kelishiga qarab xaridor o‘zi uchun qaysi tovarni sotib olish haqida qaror qabul qiladi.
Narxlarning turli darajada ekanligi, bir tovarning turli savdo markazlarida 10-15% farq bilan sotilishi iste’molchida narxlarni kuzatish va axborotlar yig‘ishga qiziqishini vujudga keltiradi.
Narxga qiziqishda to‘rt rag‘bat (motivatsiya) mavjud:
1. Iste’mol ehtiyoji. 2. Ijtimoiy talablar. 3. Intilish. 4. Rag‘batli ish.
Birinchi navbatda, narxga qiziqish iste’mol ehtiyojidan kelib chiqadi. Oilaning daromadi, oilaning katta — kichikligi narxga bo‘lgan qiziqishni vujudga keltiradi. Kam ta’minlangan oilalar uchun narxning pastligi eng muhim indikator hisoblanadi. Bu narsaga ikki tomonlama yondashish kerak. Cheklangan moliyaviy resurslarga ega oila, agar qimmat va sifatli mahsulotni olsa, u unga uzoq vaqt xizmat qilishi mumkin. Masalan, qishki etikning sifatlisi 2-3 mavsumga yetadi.
Arzoni esa bir kishi uchun bir mavsumga ham xizmat qilmasligi mumkin.Ijtimoiy ehtiyojlar narxga bo‘lgan qiziqish uyg‘onishning ikkinchi motivatsiyasi hisoblanidi. Xaridorning ijtimoiy maqomi – uning ijtimoiy ehtiyojlarini tug‘diradi. Yaxshi yashashga intilish, yuqori turmush darajasini ta’minlash, qimmatbaho buyumlarni olishga qiziqish va hokazo. Juda ham band xaridorlarning narxni kuzatishga, solishtirishga vaqti yo‘q. Ular tezkor ravishda zarur, kundalik ehtiyojni qondiruvchi mahsulotlarni sotib oladilar va kundalik majburiyatlardan xoli bo‘ladilar. Bunday xaridorlarda narxni kuzatish, unga qiziqish holati nisbatan kam bo‘ladi.
Iste’molchilarning turli segmentlari o‘zlari uchun narxdan motivatsiyalashda individual yondashadilar. Bu yerda narxlarni differensiyalash, turli segmentlarga moslashtirish, ishlab chiqarish korxonalari tovar assortimenti, ularning narx siyosatini diversifikatsiyalash talab etiladi.
Narx siyosati va narxlarning shakllanishi bozor sharoitida turli iste’molchilar segmentiga moslashtirilgan holda korxonalar tomonidan olib borilishi uning bozorda mustahkam pozitsiyani egallashga va turli iste’molchilar segmentidan iborat mijozlarni o‘ziga jalb qilishga olib keladi. Daromad darajasining, turmush tarzining o‘sishi yuqori sifatli «Lyuks» sinfli tovarlarga talab o‘sishini ko‘rsatmoqda. Axborot bilan ta’minlanganlik, yangi tovarlar haqidagi ma’lumotlarning Super va Gipermarketlardagi ko‘zga tushadigan joylarga o‘rnatilgan axborot taxta (doska) chalari xaridorlarni o‘ziga tez jalb qilib, ularda tovarga nisbatan qiziqish uyg‘otaddi. Empirik tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, tovarlar narxiga bo‘lgan qiziqish borgan sari o‘sib bormoqda.
Narxi qimmat bo‘lsa ham o‘ta sifatli brend markali tovarlarning xaridori ko‘paymoqda. Shuning uchun ham zamonaviy bozor sharoitida marka nomiga sodiq xaridorlar segmenti uchun maxsus «Adidas», «Mexx», «Samsung» kabi savdo markazlari xaridorlarni maqsadli ravishda o‘zlariga jalb etadilar va u do‘konlardan mijozlar xaridsiz chiqmaydilar. «Elektron savdoning» avj olishi, Internet do‘konlarining chet mamlakatlaridan ham xarid qilish imkoniyatini berayotgani, tovarlarlar narxining differensialligi va chegirmalarning mavjudligi savdo jarayonlarini faollashtirmoqda.Narx siyosatining bozor sharoitidagi o‘ziga xosligi, xaridorlarning narx navoga qiziqqonligi turli iste’molchilar segmentida turlicha kechadi.Agar tovarning naflilik darajasi, sifati, qadoq shakli, unga tavsiya etilgan servisning yuqoriligi iste’molchini jalb qila olsa, u xaridor sifatida uning narxiga ikkinchi darajada ahamiyat beradi. Narx haqida ma’lum bilimlarga ega bo‘lish, xaridorlarda turli emotsional holatlarga tayyor bo‘lishga va o‘ylab optimal qaror qabul qilishga olib keladi.Tovarlar narxi haqidagi bilimlar kognitiv jarayonlar natijasida to‘planadi. Narx – navoga tegishli bilimlar iste’molchida uning xotirasida uzoq vaqt jamlanib shakllanadi. Bunday bilimlar (axborotlar) xaridor uchun subyektiv darajada muhim bo‘lib, narxiga loyiq tovar sotib olishda ahamiyatli hisoblanadi.
Narxga oid bilimlar xaridor tomonidan quyidagicha xarakterlanadi:
mazmunan (obyektlar va narxga tegishli axborotlar sifati), hajm (narxga oid axborot hajmi) aniqlik, axborotni to‘plash,
Narx haqida fikr yuritilayotganda uning qaysi determinantlari qanday funksiyalarni bajaradi: birinchidan, narx haqida bilimlar ratsional xarid asosi hisoblanib, to‘g‘ri qaror qabul qilishga yordam beradi, ikkinchidan narx ma’lumotlari tahlili yana qanday ma’lumotlar kerakligini bildiradi.
Narx haqida bilimlarning o‘lchami uchun quyidagilar zarur: narxlar bo‘yicha savolnomaga qatnashganlar narxlarni o‘zlari erkin ravishda eslashlari, javoblarning aniqligi, savolnoma o‘tkazish muddati, savolnomaga kiritilgan mahsulotlar, do‘konlar (do‘konga qatnash chastotasi (tez-tez qaytarilishi). Mahsulotlar artikuli, turli do‘konlardagi narxlar darajasi ham tadqiq qilinishi kerak. Iste’molchi uchun mos keladigan tovar «savati» (iste’mol savati)ni shakllantirish asosiy muammo bo‘lib hisoblanadi. Bu savatga qancha va qanday mahsulotlar kirishi kerak.Shunday qilib, narxga qiziqish, narx siyosatini bilish, narxga oid axborotlarga ega bo‘lish, narxga bog‘liq ruhiy holatlarning yuzaga kelishi ham amaliy jihatdan juda qiziq va tovarni sotilish hajmi korxona foydasiga bevosita ta’sir etuvchi omillar bo‘lib hisoblanadi.Narxlarni qabul qilish. Narxlarni xaridor tomonidan qabul qilinishi yuqori darajada subyektiv bo‘lib, u yoki bu darajada real voqelikdir.Narx siyosati doirasida, narxlarning qabul qilish sohasida psixologiya nazariyalari, moslashish nazariyalari, assimetriya va kontrast nazariyasi, istiqbol nazariyalaridan foydalaniladi.Narxlarni qabul qilish, deganda individum orqali narx haqidagi ma’lumotni sensorli ravishda qabul qilish tushuniladi. Natijada xaridor tomonidan ijobiy yoki salbiy, ruhiy holat yuzaga keladi. Narxlarni his qilish turli xaridorlarda turlicha namoyon bo‘lib, bir xil mahsulotga bir xaridorda uni sotib olish qarori shakllansa, ikkinchi boshqa pastroq narxdagi xuddi shunday tovarni qidirishga tushadi. Xaridor xulq–atvori juda ko‘p shaxsiy – ichki va tashqi omillarga bog‘liq.Xarid qobilyati muhim omil hisoblanadi va narx hissiyotiga bevosita ta’sir etadi. Albatta puli ko‘p xaridor uchun xarid qilsh kam ta’minlangan, puli cheklangan xaridorga nisbatan juda oson va tez kechadi. U narxlarni bozor bo‘yicha o‘rganmasdan eng sifatli va qimmat tovarni tezda xarid qiladi va aksincha, puli cheklangan va oz pulga ko‘p narsa olishi kerak bo‘lgan xaridor arzon narxlarni qidiradi. Axir u barcha iste’mol ehtiyojini cheklangan holda bo‘lsada qondirishi kerak.Fiziologik ehtiyojlarni qondirish birinchi navbatda turadi.
Narxni qabul qilishga bir necha omillar ta’sir ko‘rsatadi:
Motivatsion (rag‘batlantiruvchi) omillar: shaxsiy ishtirok, ijtimoiy tan olinganlikka intilish sifati, qulaylikka, iqtisodiy jihatdan naflilik ko‘rsatkichlari iste’molchida rag‘batni (motivatsiyani) shakllantiradi.
Kognitiv omillar: sifat jihatdan to‘g‘ri baholashga layoqatlilik, zehnning o‘tkirligi (axborotlarning ko‘pligi, narxga oid bilimlarga egalik), aqliy salohiyat, tajriba, sotuvchiga ishonch, o‘ziga ishonch, markaga sodiqlik va boshqalar.
Vaziyatli omillar: narxni taklif etish usuli (shakli, narx strukturasi) to‘lov shakli, vaqt bosimi, raqobatchi takliflari va narxlari, xaridorning kopmleks muammolari, narxlarning o‘zgaruvchangligi, narx etiketkalarining mavjudligi, mahsulotni ishlatishdan maqsad, xaridorning xarid qobilyati, sotish joyi (Gipermarket yoki oddiy chakana savdo do‘koni) ning narx imiji.
Xaridorlarning xarid qobilyati va tovarga nisbatan ishonchliligi narxdan o‘zi uchun kerakli mahsulot yoki xizmatni sotib olishga tayyorligi ta’sir etuvchi determinantlar hisoblanadi. Potensial iste’molchilarni so‘rovnoma qilib ularning narxga nisbatan xaridga tayyorligi aniqlanadi. Shu bilan birga narx ostonasi ham aniqlanadi. Agar narx ostonasi yuqori darajadan o‘tib ketsa xaridor u tovarni sotib olmaydi. Individual xarid ehtimolligi nolga teng bo‘ladi. Narxning absolyut quyi chegarasi xaridorda tovar sifatiga shubha uyg‘otadi. Natijada xaridorlar past narxdagi mahsulotni boshqa sotib olmaydilar. Xaridorlarning bunday xulq-atvori, ma’lum sharoitlar bilan bog‘liq bo‘lib, ular juda arzon tovarni olib tavakkal qilishdan qo‘rqishlarini ko‘rsatadi. Narxlarning uch turi (ostonasi) farqlanadi: silliq narxlar yaxlit raqam bilan tugaydi (masalan,75000 so‘m); yaxlitlangan narxlar ya’ni 63 ming 480 so‘m= 63 ming 500 so‘m; siniq narxlar ko‘pincha 9 raqami bilan tugaydi (32,999 so‘m).
Savdo do‘konlarida chegirmalar vaqtida yaxlit narxlar, juda oz kamaytirilib oxirgi raqamlari (5,999) bilan tugaydi. Masalan 6,800 turgan tovar (5,999 ga pasaytirilib) 5 raqami xaridor e’tiborini jalb qiladi, narx pasayibdi, deb xaridor shu tovarni sotib oladi.
Amalda har bir xaridor bunday narxlarga duch keladi. Raqamlar bir qarashda 1 birlikka kamayganday ko‘rinsada, aslida 0,5 – 0,7 birlikka kamaygan bo‘ladi.
Narx «ostonasi» samarasi quyidagilar bilan izohlanadi iste’molchilar narx shkalasini diskret kategoriyalarda o‘zlari uchun bo‘ladilar (masalan 5000 so‘m o‘rniga 4,899— beshdan kam).
iste’molchilar o‘zlarining subyektiv maksimal narxlarini yaxlit-langan raqamlarda belgilaydilar (masalan uchdan (3) past, 5 dan yuqori).
xaridorlarda yaxlit narxlardan ko‘ra siniq narxlarda tovar olganda iqtisod qildim, deb o‘ylaydilar.
birinchi raqamni iste’molchilar kuchliroq his etadilar. 10 o‘rniga, 9,95.
Shunga qaramasdan ba’zi tadqiqotchilar siniq narxlarning mahsulot sifatini xaridor tomonidan to‘g‘ri his etilishiga salbiy ta’sirini ko‘rsatadilar (imij - samara).
Siniq narxlarning shakllanishi bozor iqtisodiyoti amaliyotining mahsuli bo‘lib, iste’molchi xulq — atvoriga tez ta’sir ko‘rsatishi va supermarketlarda savdo aylanmasining keskin oshishiga olib kelishi amalda o‘zini oqlayapti (Korzinka.uz., Megaplanet, Makro va boshqalar).
2.3.”Elektroagregat” tarixi va narx strategiyasi
Elektroagregat" OAJ Rossiyadagi eng yirik avtonom quvvat manbalari ishlab chiqaruvchisi. Bu yerda 140 dan ortiq turdagi mahsulotlar ishlab chiqarilishi mumkin: ko‘chma benzin va dizel generatorlari va turli konstruksiyadagi elektr stansiyalari, shuningdek, korxonada ishlab chiqarilgan cho‘tkasiz generatorlar, texnik ko‘rsatkichlari mahalliy hamkasblaridan sezilarli darajada yuqori va jahon standartlarining zamonaviy talablariga javob beradi.
"Elektroagregat" OAJ Kursk, st. 2-agregat, 5A.
Avtonom elektr ta'minoti manbalari bozorida "Elektroagregat" OAJning asosiy iste'molchilari ob'ektlari markazlashtirilgan elektr ta'minoti zonasidan tashqarida joylashgan korxonalar, shuningdek zaxira elektr ta'minoti manbalariga muhtoj bo'lgan korxonalardir. Bularga, birinchi navbatda, oʻzining tarmoq xususiyatiga koʻra, neft va gaz qazib olishni tashkil etish, neftni qayta ishlash, mashinasozlik, qurilish, geologiya, Qishloq xo'jaligi... Ularning asosiylariga quyidagi tashkilotlar kiradi: Rosneft, Surgutneftegaz, Severgeofizika, Mezhregiongaz, Tatneft va boshqalar.
Har qanday korxonaning moliyaviy holati uning tadbirkorlik faoliyati va ishonchliligining eng muhim xususiyati hisoblanadi.
Moliyaviy va narx mexanizmlari bir-biri bilan chambarchas bog'liq, chunki barcha iqtisodiy, moliyaviy munosabatlar narxlar va ularning tarkibiy qismlaridan foydalanishga asoslanadi va narxni aniqlashning to'g'riligi ushbu moliyaviy toifalar qanday va qanchalik ishonchli tarzda aniqlanishi va hisoblanishiga bog'liq bo'ladi.
Korxona rahbari turli xil boshqaruv qarorlarini qabul qilishi kerak. Mahsulot sotishning narxi, hajmi va tuzilishi bo'yicha qabul qilingan har bir qaror oxir-oqibat ta'sir qiladi moliyaviy natijalar korxona faoliyati.Narx siyosati korxonalar ko'p qirrali tushunchadir. Tashkilot shunchaki u yoki bu narxni belgilab qo'ymaydi, u mahsulotning butun assortimentini qamrab oluvchi va iste'molchilarning ma'lum toifalari, turli geografik mintaqalar uchun ishlab chiqarish va sotish xarajatlaridagi farqlarni, talab darajasining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda o'zining narx tizimini yaratadi. , tovarlarni iste'mol qilishning mavsumiyligi va boshqa ko'plab omillar ...
Bozor sharoitida tijorat korxona va tashkilotlarining faoliyati raqobat munosabatlari asosida amalga oshiriladi. Har bir bozor korxonasi zarur raqobatdosh ustunliklarga ega bo'lishi va shu orqali uning raqobatbardoshligini oshirish uchun bozorda muayyan xatti-harakatlar strategiyasini ishlab chiqishi kerak.
Mahsulotning raqobatbardoshligining asosi uning texnik (sifat) darajasi va narxidir. Bir nechta raqobatdosh shunga o'xshash mahsulotlardan eng raqobatbardoshi boshqalarga qaraganda yuqori texnik darajaga ega bo'lgan mahsulot bo'lib, narx uning texnik parametrlari bo'yicha afzalliklariga muvofiq belgilanadi. Kuchli raqobat sharoitida bunday tovarlarni ishlab chiqaruvchilar bozorga kirib borish, uning katta ulushini qo'lga kiritish va ushbu mahsulot uchun narx obro'sini yaratish uchun ko'pincha narxni mahsulotning sifat darajasidan pastroq darajada belgilaydilar.
"Elektroagregat" OAJ foyda darajasi, sotish hajmi bo'yicha belgilangan vazifalardan kelib chiqib, 01.11.09 dan boshlab AD 200S-T400 elektr blokining narxini aniqladi. 572 917 rubl miqdorida. (hisoblash uchun 573 000 rubl qiymatidan foydalaniladi).
Ushbu narx darajasida sotishdan tushgan daromad ko'rsatkichi 14% ga teng bo'ladi, ya'ni 14% olingan daromaddan olingan foyda ulushi; mahsulotlar rentabelligi esa 16,2% ni tashkil etadi.
Korxonada mavjud bo'lgan sharoitlarda qabul qilingan qarorning maqsadga muvofiqligini baholash uchun narxlash jarayonining asosiy bosqichlarini hisobga olgan holda narx belgilash metodologiyasini baholash kerak.
Avvalo, mahsulotning raqobatbardosh bozor narxini shakllantirish uchun korxona AD200S-T400 birligining raqobatbardoshligini, bozordagi pozitsiyasining mustahkamligini raqobatchilar mahsulotlarining analoglari bilan solishtirganda baholashi kerak.Buning uchun tahlil qilinadigan mahsulot va raqobatdosh mahsulotlarning texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarini solishtirish va olingan natijalarni solishtirish kerak.
Elektr birliklarining eng muhim texnik va iqtisodiy ko'rsatkichlari sifatida quyidagilar tanlandi: nominal quvvat; kapital ta'mirlashdan oldin resurs; kafolat muddati; umumiy o'lchamlar: uzunlik, kenglik, balandlik; vazn; narx; o'ziga xos yoqilg'i sarfi; o'ziga xos moy iste'moli.Yuqorida sanab o'tilgan parametrlar o'rganilayotgan mahsulotning eng muhim iqtisodiy va texnik ma'lumotlari va xususiyatlarini ifodalaydi.
Ushbu turdagi mahsulotda "Elektroagregat" OAJning asosiy yirik raqobatchilari Barnaul shahridagi "Barnaultransmash" OAJ hisoblanadi.
Mahsulotlarning raqobatbardoshligini baholash uchun mahsulot raqobatbardoshligining yagona, guruhli va integral ko'rsatkichlari formulalar bo'yicha hisoblanadi:

Xulosa
Narx va narx har qanday biznes samaradorligining muhim qismidir.Narxlar kompaniyaning daromadliligining muhim elementlaridan biri bo'lib, u savdo faoliyatiga bevosita ta'sir qiladi, chunki ma'lum turdagi mahsulotlarning narxlari darajasi va nisbati mijozlar tomonidan amalga oshirilgan xaridlar hajmiga ta'sir qiladi.Bozorda narx belgilash ko'plab omillar ta'sirida murakkab jarayondir. Narx belgilashda umumiy yo'nalishni tanlash, yangi va mavjud mahsulotlar narxlarini aniqlashga yondashuvlar, sotish hajmini, aylanmani oshirish, ishlab chiqarish darajasini oshirish, foydani ko'paytirish, kompaniyaning bozordagi mavqeini mustahkamlash va boshqalar.
Haqiqiy tijorat natijalari ko'p jihatdan narxlarga bog'liq bo'lib, to'g'ri yoki noto'g'ri narx siyosati firmaning bozordagi mavqeiga uzoq muddatli ta'sir ko'rsatadi.Agar har bir iqtisodchi narx tuzilmasini bilsa, u holda u kompaniya o'z oldiga qo'ygan maqsadlarga yaqinlasha oladi, foydani ko'paytiradi va bozorda qolishi, ishlab chiqarishni kengaytirishi, xarajatlarni kamaytirishi va hokazo, lekin, albatta, , yakuniy maqsadlarga erishish uchun nafaqat tuzilma, balki narx belgilash usullari va strategiyalari haqidagi bilimlarni birlashtirish kerak.
Mahsulotning yakuniy narxini hisoblashning asosiy usullarini tahlil qilib, biz bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona faqat bitta usuldan foydalanmasligi kerak degan xulosaga kelishimiz mumkin, chunki bu har doim ham rejalashtirilgan foydani olishga imkon bermaydi.
Hozirgi vaqtda narxlarni belgilash jarayoni juda murakkab. Doimiy o'zgarib turadigan bozor muhitida malakali iqtisodchi har qanday faoliyat sohasida ishlab chiqarishni kengaytirish va rentabellik uchun narxlarni belgilashning barcha ta'sir qiluvchi omillari va nuanslarni bilishi kerak.
Talab darajasining pasayib borishi narxlarning yuqori chegarasidan dalolat beradi, ya'ni bu chegaradan yuqori bo'lsa, tovar ayirboshlash umuman mumkin bo'lmaydi. Ammo iste'molchilar mahsulotni tasavvurida yagona qat'iy narxda kuzatib boradilar. Marketingning vazifasi bozor tomonidan belgilangan chegaralar doirasida maqbul narxlarni topishdir. Ko'pgina kompaniyalar talabning o'zgarishini bozorlardagi turli narxlarni , raqobatchilar narxlarini o'rganish, statistik tahlil usuli, grafik ekspert baholash usullarini o'rganish orqali o'xshash tovarlarning narx darajasini tekshirish orqali o'lchashga harakat qilishadi.
Umumiy xarajatlar doimiy va o'zgaruvchan xarajatlar yig'indisidan, shuningdek, ishlab chiqarishning marjinal (marjinal) xarajatlaridan iborat. Bu xarajatlar ishlab chiqarish hajmi oshgan (kamaygan) hollarda mahsulot birligiga to'g'ri keladigan umumiy xarajatlarning o'sishini (kamayishi) ifodalaydi. Shunday qilib, kompaniya xarajatlarining tuzilishi , dinamikasi va miqdori narx uchun minimal darajadir, chunki bu xarajatlardan past narx hech qanday foyda keltirmaydi.
Narxni belgilashda kompaniya xarajatlarning umumiy rasmini ko'rib chiqadigan va hech qanday yo'qotishlarga duchor bo'lmasligini ta'minlaydigan tahlil usulidan foydalanadi. Bunday tahlil narxlarni aniqlashda foydali vosita hisoblanadi. Lekin sof ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi sharoitida uni qo'llash o'zgaruvchan xarajatlarni oson hisoblash mumkin bo'lganda yaxshi natijalar beradi. Zararsizlik tahlilida asosiy e’tibor mahsulot sotish hajmi, umumiy tushumning umumiy xarajatlarga teng bo‘lgan nuqtasi , ya’ni foyda yoki zarar yo‘qligiga qaratiladi.
Aksariyat kompaniyalar mahsulotlarning sotish narxini aniqlash uchun oddiy formulalardan foydalanadilar. Formulalar bo'yicha narx belgilash, narx belgilashning boshqa umumiy usullari kabi, birinchi navbatda foydaga qaratilgan va talabni hisobga olmaydi. “O‘rtacha xarajatlar qo‘shimcha foyda” tamoyiliga asoslangan narx belgilash tovar tannarxiga ma’lum marja qo‘shishdan iborat bo‘lib, narx belgilashning eng oddiy usuli hisoblanadi. Magistrning narxi mahsulot turiga qarab juda katta farq qiladi. Shuningdek, tovarning ishlab chiqaruvchidan yakuniy iste'molchigacha bo'lgan yakuniy narxi ulgurji va chakana savdoning yakuniy narxini ifodalaydi.

Download 62,23 Kb.

1 2 3 4 5 6 7 8

Download 62,23 Kb.