20
Investitsiyalarning tarkibiga nazar tashlaydigan bo‗lsak, unda moddiy,
moliyaviy, intellektual va boshqa turdagi boyliklar mavjudligini ko‗rish mumkin.
O‗z navbatida bu tasnif xorijiy investitsiyalarga ham taaluqlidir. Uni quyidagi 1.3-
rasmda ko‗rishimiz mumkin.
Xorijiy investitsiyalarni mulkchilik shakliga ko‗ra xususiy, davlat, xorijiy va
aralash investitsiyalarga tasniflash maqsadga muvofiqdir.
Shu bilan birga xorijiy
investitsiyalarni yo‗nalish ob‘ektiga qarab moliyaviy va real investitsiyalarga ham
ajratish mumkin. Rivojlangan mamlakatlarda moliyaviy investitsiyalarning
tarkibida asosiy o‗rinni shaxsiy mulk egalarining investitsiyalari tashkil etadi.
Chet el investitsiyalari ichki investitsiyalardan farqli holda tashqi
moliyalashtirish manbaiga kiradi. Ular
milliy iqtisodiyotga chetdan, ularning
kelishini rag‗batlantirgan holda jalb qilinadi. Lekin chet el kapitalini jalb qilishning
hamma shakllari ha moliyalashtirishning tashqi manbai bulmasligi mumkin. Bu
birinchi navbatda foiz tulovlari bilan qaytarishni talab etadigan kreditlar va
qarzlarga taaluqli. Chunki, chet el kreditlari va xalqaro moliya institutlari qarzlari
ma‘lum vaqt o‗tgach asosiy qarz bilan birga belgilangan foizlarining qaytarilishini
talalb etadi. Chetdan jalb etiladigan xorijiy investitsiyalar
bilan chet eldan
kiritiladigan kreditlarninig o‗ziga xos farqlari mavjuddir. Bu borada xorijiy
investitsiyalar risklar doirasi bilan chet el kreditlari risklari kengligi farqlanadi.
Chet el investitsiyalari kapital eksport qiluvchi mamlakatlarning importyor
mamlakatlar iqtisodiy sub‘ektlari hamda qushma korxonalar
real va moliyaviy
aktivlariga kiritgan mablag‗laridir. Chet eldan investitsiyalash kapital oqimining
bir iqtisodiyotdan boshqasiga chiqib ketishini bildiradi,
boyliklarni yanada
foydaliroq shartlarda joylashtirish va investitsiyalar chet ellikka – kapital egasiga
qaytishiga qadar nisbatan uzoq vaqt davomida mablag‗lar oqimini ta‘minlash
maqsadlarini nazarda tutadi. Ularga oqib ketish, qochish, ya‘ni
mamlakatlararo
kuchib yurish xos. Chet el investitsiyalari mohiyat jihatidan uz milliy investiiya
muhitini uzga muhitga almashtiradi. Xavfsizlik,
daromadlilik, kapitallashuv va
likvidlikdan tashqari chet el investitsiyalarining uziga xos muhim belgisi – aniq
21
maqsadlarni kuzlashi hisoblanadi
22
. Ularning e‘tiborini
tortuvchi iqtisodiyot ham
uz maqsadlariga erishishga intiladi. Bu maqsadlar samaradorlik, ishlab chiqarishni
ustirish, bozorlarga kirib borish yoki noiqtisodiy mazmundagi vazifalar bulishi
mumkin. Shu sababli, uzaro manfaatlarning mos tushishi, ishonchli munosabatlar,
kirib borish sharoitlarini hisobga olish investitsiyalarning bir mamlakatdan
boshqasiga kuchishining asosi hisoblanadi.
Xorijiy investitsiyalarni jalb etish shakllariga ko‗ra ham tasniflash mumkin.
Buni quyidagi 1.4-rasmda ko‗rishimiz mumkin.
