196
foydalanish esa samaraliroq boʻladi. Shuning uchun, mahsulot ishlab
chiqarish hajmini doimiy miqdorda ushlab turish uchun kapitalni
minimal miqdorda kamaytirish zarur. Bunday holatda izokvant bir tekis
tus oladi.
Izokvantlar egri chiziqlari botiq shaklda boʻladi, ya’ni MRTS
izokvant boʻylab pastga siljigan sari qisqaradi. Texnik oʻrnini
bosishning chegarali me’yori har qanday
ishlab chiqarish omilining
ishlatish samaradorligi cheklanganligini koʻrsatadi. Ishlab chiqarish
jarayonida kapitalning oʻrnini koʻproq mehnat bosishi uning
unumdorligini pasaytiradi. Xuddi shunday tarzda mehnatning oʻrnini
koʻproq kapital bosishi uning qaytimini kamaytiradi. Ishlab chiqarish
uchun ikkala omilning mutanosibligi zarur.
Taxmin qilganimizdek, MRTS mehnatning chegarali mahsuli MPL
va kapitalning chegarali mahsuloti MRK bilan jips bogʻliq.
Buni koʻrish
uchun faraz qilaylik, mehnat sarflari bir oz
koʻpaytirilgan va kapitaldan foydalanish miqdori bir oz kamaytirilganda
mahsulot
ishlab
chiqarish
hajmi
oʻzgarmay qoladi. Mehnat
xarajatlarining koʻpayishi natijasida mahsulot ishlab chiqarishning
oʻsishi qoʻshimcha mehnat birligiga (mehnat chegarali mahsuliga)
toʻgʻri keladigan qoʻshimcha mahsulot ishlab chiqarishni qoʻshimcha
mehnat birligi koʻpaytmasiga teng.
Xuddi shunday tarzda foydalanilgan
kapitalni kamaytirish
natijasida ishlab chiqarish hajmining kamayishi — bu kapital birligiga
hisoblagan ishlab chiqarish hajmi kamayishining (kapital chegarali
mahsulini), qisqartirilgan kapital miqdoriga koʻpaytmasiga teng:
kapitalni kamaytirish natijasida ishlab chiqarishning pasayishi = (MRK)
(DK) boʻladi.
Barcha izokvantlarda mahsulot ishlab chiqarish hajmi doimiy
qoldirilgani uchun mahsulot ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishi noʻlga
teng boʻladi.
197
10.5-rasm.
Texnik oʻrnini bosishning chegarali (marginal) me’yori
Shunday qilib:
(MPL) (AL) + (MRK) (DK) = 0
Endi, shartlarni oʻzgartirgan holda, koʻramizki:
(MPL) (MRK) = -(AK/AL) =MRTS (6.2.)
Tenglama (10.2.)dan koʻrinib
turibdiki, alohida izokvant uchun
ishlab chiqarish jarayonida kapitalning oʻrnini mehnat bosishi chegarali
kapital chegarali mahsulotini koʻpaytiradi va mehnatning chegarali
mahsulotini kamaytiradi. Ikkala oʻzgarishning umumiy natijasi, bu
texnik oʻrnini bosishning chegarali me’yori pasayishi va izokvantlarning
tenglashish holatidir.
Ishlab chiqarish funksiyalari — ikki alohida holat.
Ishlab chiqarish jarayonida bir omilning oʻrnini
boshqasi bosish
imkoni
chegaralarini
hisobga
olish
uchun
ishlab
chiqarish
funksiyasining ikkita alohida holatidan foydalanish mumkin. 10.6-
rasmda koʻrsatilgan birinchi holatda omillar eng maqbul ravishda bir-
birining oʻrnini bosadi.
Bu holatda MRTS izokvantning barcha nuqtalarida doimiy
(oʻzgarmas). Bu holatda bir miqdordagi mahsulot faqat mehnat bilan,
198
faqat kapital bilan yoki har ikkalasi oʻzaro bogʻliq
holda ishlab
chiqarilishi mumkin. Masalan, Q hajmda mahsulot ishlab chiqarish faqat
kapital hisobiga (A nuqtada), faqat mehnat hisobiga (S nuqtada) yoki
10.6-rasm.
Ishlab chiqarish omillari eng maqbul oʻrin almashganda
