365
oladigan foydasini Jeynga it hurishidan ketadigan xarajatni solishtiradi.
Foyda xarajatlardan koʻproq boʻlsa, Dik itni
olib qolishi va Jeynning it
hurishiga chidab yashashi samarali boʻladi. Lekin agar xarajat foydadan
yuqori boʻlsa, unda Dik itdan xalos boʻlishi kerak.
Kouz teoremasiga koʻra, xususiy bozor samarali natijani oʻzi
topadi. Qanday? Jeyn shunchaki itdan qutilish uchun Dikga toʻlash
taklifini qilishi mumkin. Jeyn taklifidagi pul miqdori itni tutib turish
manfaatidan yuqori boʻlsa, Dik shartnomani qabul qiladi.
Narx ustida savdolashish orqali, Dik va Jeyn har doim samarali
natijaga erishishi mumkin. Misol uchun, Dik itdan 500 soʻmlik
foyda
oladi va Jeyn it hurishidan 800 soʻmlik xarajat sarflaydi deb tasavvur
qilaylik. Bu holatda, Jeyn itdan qutilish uchun Dikga 600 soʻm taklif
qilishi mumkinva Dik buni mamnuniyat bilan qabul qiladi. Har ikkala
tomonham oldinga qaraganda yaxshiroq va samarali natijaga erishildi.
Albatta Dik qabul qiladigan har qanday
narxni Jeyn taklif qilishga
tayyor boʻlmasligi mumkin. Misol uchun, Dik itdan 1000 soʻmlik foyda
oladi va Jeyn it hurishidan 800 soʻmlik xarajat sarflaydi, deb tasavvur
qilaylik. Bu holatda, Jeyn 800 soʻmdan yuqori miqdorda hech qanday
taklif qilmaydi, Dik esa 1000 soʻmdan kam har qanday taklifni rad etadi.
Shuning uchun, Dik itni olib qoladi. Shunday boʻlsada,
xarajat va
foydani hisobga olsak, bu natija samarali hisoblanadi.
Hozircha, biz Dik huradigan it saqlash uchun qonuniy huquqia ega
deb tasavvur qildik. Boshqa soʻzlar bilan aytganda, biz Jeyn Dikni
ixtiyoriy ravishda itdan voz kechishga undash uchun yetarlicha
toʻlamasa, Dik Spotni olib qoladi deb tasavvur qildik. Lekin,
agar Jeyn
tinchlik uchun haqli boʻlsa, natija qanday qilib har xil boʻladi?
Kouz teoremasiga koʻra, huquqlarning boshlangʻich taqsimoti
bozorning samarali natija erishish qobiliyati uchun muhim emas. Misol
uchun, Jeyn qonuniy Dikni itdan qutilishga majbur qilishi mumkin
366
deylik. Bu huquqga ega boʻlish Jeyn foydasiga ishlasa-da,u ehtimol,
natijani oʻzgartirmaydi. Bu holda, Dik itni saqlashga ruxsat berish uchun
Jeynga toʻlov taklif qilishi mumkin. Dik
uchun itning foydasi Jeyn
uchun it hurishi xarajatidan ortiq boʻlsa, u holda Dik va Jeyn Dik itni
saqlashi uchun savdolashishga kirishishadi.
Huquqlarning dastlabki taqsimlanishidan qat'iy nazar, Dik va Jeyn
samarali natijaga erishishsa-da, huquqlar taqsimlanishi oʻrinsiz emas: Bu
iqtisodiy farovonlik taqsimlanishini aniqlaydi. Dikning huradigan itga
yoki Jeynning tinchlik huquqiga ega yoki ega emasligi oxirida
savdolashishdan kim kimga toʻlashi kerakligi aniqlanadi. Lekin har ikki
holda ham, ikki tomon bir-biri bilan savdolashishi va tashqi ta’sir
muammosini hal qilishi mumkin. Foyda xarajatlardan yuqori boʻlsagina
Dik it saqlay oladi.
Xulosa uchun:
Kouz teoremasi xususiy iqtisodiy aktyorlar oʻzaro
tashqi ta’sir muammosini hal qilishi mumkin deydi. Huquqlarning
dastlabki taqsimlanishidan qat'iy nazar, manfaatdor tomonlar
savdolashib har doim har bir kishi uchun yaxshi va samarali natijaga
erishishi mumkin.
