383
svetor
oʻrnatib chiqishimiz va barcha yangi yirik yuk
avtomashinalariga
eng
soʻnggi
havfsizlik
funksiyalarini
joylashtirishimiz lozim boʻladi.
Ustiga ustak, svetoforlar har bir burchakda emas va kishilar koʻp
holatlarda havfsizlik yostiqchasi yoki tormoz tizimini bloklanishiga
qarshi mexanizmga ega boʻlmagan, qimmat boʻlmagan avtomobillarga
haq toʻlashni afzal koʻrishadi. Ommaviy
mahsulotlar yoki xususiy
mahsulotlar toʻgʻrisidagi har ikki qarorda ham koʻproq iqtisod qilish
maqsadida hayotimiz bilan tavakkal qilishga tayyor boʻlamiz.
Inson hayoti soʻmdagi ekvivalentga ega emas degan qarorni qabul
qilgandan soʻng qanday qilib bu qiymatni aniqlab olishimiz mumkin?
Oʻlim toʻgʻrisida da’vo qilgan taraf xarajatlarini qoplab berish
maqsadida “agar vafot etgan shaxs tirik boʻlganda qancha mablagʻ
ishlab topishi mumkinligini aniqlash” usuli sudlar tomonidan
qoʻllanilib kelinadi. Iqtisodchilar bu usulni koʻp
holatlarda tanqid
qilishadi, sababi bu usul hayotni yoʻqotishning boshqa qiymatliklarini
e’tiborga olmaydi. Shunday qilib, bu usul gʻalati koʻrsastkichni oʻzida
aks ettiradi, goʻyoki nogiron yoki pensionerning hayoti hech qanday
qiymatga ega emasdek.
Inson hayotini baholashning eng yaxshi usuli bu – inson oʻz
hayotini yoʻqotish uchun mavjud boʻlgan
tavakkalchilik va bunga
toʻlanishi lozim boʻlgan haq miqdorini bilishdir. Oʻlish tavakkalchiligi,
masalan, ish joyiga qarab baholanadi. Osmonoʻpar binolardagi
quruvchilar oʻz ish joylarida ofis ishchilariga qaraganda koʻproq
tavakkalchilikka duch keladilar. Iqtisodchilar koʻproq va kamroq
tavakkalchililik darajasiga, ta’lim
sifatiga, tajribaga va boshqa ish
haqini belgilab beruvchi faktorlarga qarab kishilar oʻz hayotlarini
qanchaga baholashlari mumkinligi haqida ba’zi bir tushunchalarga ega
boʻlishlari mumkin. Ushbu usulni qoʻllab oʻtkazilgan tadqiqotlarga
384
koʻra inson hayoti qiymati 10 million soʻmga baholanishi toʻgʻrisida
xulosaga kelingan.
Endi biz, yuqorida keltirib oʻtilgan
misolimizga qaytib shahar
injenerining taklifiga munosabat bildirishimiz mumkin. Svetofor inson
haytini saqlab qolish tavakkalchiligi darajasini 0,5 foizgagina
yaxshilaydi. Shunday qilib, svetovor oʻrnatilishidan kutilishi mumkin
boʻlgan foyda 50 000 soʻm (yoki 0,005*10 million soʻm)
ni tashkil
etadi. Bu koʻrsatkich
loyiha xarajjati boʻlgan 10 000 soʻmdan bir muncha koʻp, demak
siz loyihani tasdiqlashingiz mumkin.
