374
Mushakbozlikni tashkil etish xarajatlari jami 1000 soʻmga toʻgʻri
keladi. Ushbu faoliyatdan olinayotgan daromad (5000 soʻm) unga
ketgan xarajatdan (1000 soʻm) koʻproq
ekanligi inobatga olinsa,
toʻrtinchi iyulda mushakbozlikni oʻtkazish Smolltaun shaharchasi
uchun daromadli faoliyatdir.
Xoʻsh, xususiy sektor mazkur faoliyatni samarali yoʻlga qoʻya
oladimi? Yoʻq. Aytaylik, shaharchada yashovchi tadbirkor Ellen
Smolltaun shaharchasi uchun mushakbozlik oʻtkazishni tashkil etishga
bel bogʻladi.
Ellenda, shubhasiz, chiptalarni sotish bilan bogʻliq
muammolar
yuzaga keladi, sababi uning salohiyatli mijozlari bilishadiki,
mushakbozlikni chipta sotib olmasdan ham koʻrish mumkin. Sababi,
mushakbozlik iste’moldan mahrum qilinish xususiyatiga ega
boʻlmagan
mahsulotdir,
chunki
kishilarda
chiptasiz
ham
mushakbozlikni tomosha qilishga ragʻbat bor. “Tekinxoʻrlar” bu
shunday kishiki – yaxshi narsadan foyda oladi, ammo unga haq
toʻlamaydi. Kishilar bunda ragʻbatga ega boʻlishadi, turgan gapki, agar
chipta sotib oluvchilar mavjud boʻlmasa
bozor samarali natijaga ega
boʻlmaydi.
Bozorda mazkur muvaffiqqiyatsizlikni koʻrib chiqish yoʻllaridan
biri bu mazkur holatga sabab boʻlayotgan tashqi ta’sirlarni koʻrib
chiqish.
Agarda, Ellen mushakbozlik marosimini shahar markazidagi
displeyda namoyish etsa, bu narsa “tekinxoʻr” tomoshabinlar uchun
samara keltiradi, ammo Ellenga emas.
Marosimni ekranda namoyish
qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilish bilan Ellen tashqi ta’sirlarni
e’tibordan chetda qoldiradi. Mushakbozlik aholi tomonidan katta
qiziqishga sabab boʻlgani bilan, yakunda u daromadli faoliyat boʻlmay
qoladi. Natijada, marosimni displeyda namoyish etmasdan Ellen oʻzi
375
uchun ratsional qaror qabul qiladi, biroq aholini mushakbozlik
zavqidan mahrum etadi.
Xususiy bozor Smolltaun shaharchasi aholisi hohishiga koʻra
mushakbozlik tashkil etishga tayyor emasligiga qaramay
ushbu holatni echimi juda oddiy: toʻrtinchi
iyul tadbirlarini
mahalliy hukumat moliyalashtirishi zarur. Shahar hokimiyati aholidan
olinadigan soliqni 2 soʻmga oshirib, kelib tushgan mablagʻlar hisobiga
Ellenni mushakbozlik oʻtkazish uchun yollashi mumkin. Shaharchada
8 soʻm barcha uchun yaxshi echim, 10 soʻmdan esa, 2 soʻm soliq
toʻlovini
ayirib tashlagan holda, daromad hosil boʻlmoqda. Shunday
qilib, Ellen Smolltaunga tadbirkor sifatida yordam bera olmagan
boʻlsada, unga jamiyat a’zosi sifatida yordam berishi mumkin.
Smolltaun hikoyasi sodda boʻlsada real hayotni aks ettiruvchi
oʻziga xos voqe’likdir. Aslida AQShdagi koʻpgina mahalliy
hukumatlar toʻrtinchi iyul mushakbozliklari uchun pul toʻlashadi.
Undan tashqari mazkur hikoya ommaviy
mahsulotlarning umumiy
xususiyatini ochib beradi: ommaviy mahsulotlar iste’moldan mahrum
qilinish xususiyatiga ega emas, “tekinxoʻrlar” muammosi esa ommaviy
mahsulotlarni xususiy sektor tomonidan taqdim etilishiga toʻsqinlik
qiladi. Shu bilan birga, davlat bu masalani mahsulotlardan kelayotgan
daromad ularga sarflanayotgan xarajatlarni qoplashi mumkin boʻlgan
darajada hal etishi, soliqlar bilan birga umumiy xarajatlarni qoplashi,
barcha masalalarni ijobiy hal etishi mumkin.
