468
Misol uchun, zavodga 100000 soʻmlik yangi stanok sotib olindi.
Yangi stanokni qoʻllashdan zavod 10.000 soʻm sof foyda olgan boʻlsin.
Kutilayotgan sof foyda normasi quyidagicha aniqlanadi:
KSFN = 10000 / 100000 x 100 = 10%.
Investitsiya xarajatlari foyda keltirishini aniqlashda nominal foiz
stavkasi emas, balki real foiz stavkasi hisobga olinadi.
Real foiz stavka
narxlar darajasining oʻzgarishini aks ettirib, nominal stavkadan
inflyatsiya darajasi ayirmasi koʻrinishida aniqlanadi. Masalan,
nominal
foiz stavkasi 16% ga teng boʻlsa, inflyatsiya darajasi yiliga 12% ni
tashkil etsa, unda real foiz stavkasi 4 foizini (16%-12%) tashkil etadi.
Investitsiya xarajatlari dinamikasiga ta’sir etuvchi boshqa quyidagi
omillar ham kiradi:
1. Soliqqa tortish darajasi;
2. Ishlab chiqarish texnologiyalaridagi oʻzgarishlar;
3. Mavjud boʻlgan asosiy kapital miqdori;
4. Investorlarning kutishi;
5. Yalpi daromadlarning oʻzgarishi.
Soliqqa
tortish
darajasining
pasayishi
hamda
yangi
texnologiyalarning paydo boʻlishi kutilayotgan sof foyda normasining
(real foiz stavkasi oʻzgarmagan sharoitda ham) koʻpayishga olib keladi.
Bu esa investitsiya xarajatlarining ortishiga turtki beradi.
YaIM hajmi oshishi korxonalar foydasining koʻpayishiga olib
keladi. Korxona foydasi investitsiyalarning
manbai ekanligini hisobga
olsak, bu holatda investitsiya xarajatlari oshadi. YaIM hajmi pasayib
ketganda esa, ya’ni iqtisodiy faollik pasayishi sharoitida boʻsh turgan
quvvatlar
mavjudligi tufayli, investitsiya xarajatlari pasayib ketadi.
Ammo YaIMning davriy tebranishlari, innovatsiyalarni doim ham bir
tekisda boʻlmasligi, uskunalarni
uzoq muddat xizmat qilishi, iqtisodiy
kutishdagi xavflar tufayli investitsiyalar hajmi barqaror boʻlmaydi.
Oʻzbekiston Respublikasida olib borilgan oqilona makroiqtisodiy
siyosat natijasida yuzaga kelgan qulay investitsiya
muhiti yaxshilandi,
jumladan siyosiy va iqtisodiy barqarorlikning ta’minlanganligi, soliq
yukining pasaytirila borishi, bozor infratuzilmasining
rivojlantirilishi,
bank tizimining mustahkamlanishi va bank foiz stavkalarining
469
pasaytirilishi, investorlarga keng imtiyoz va kafolatlar tizimining
yaratilganligi
mamlakatimiz
iqtisodiyotiga
jalb
qilinayotgan
investitsiyalar hajmining oʻsishiga olib keldi.
