42
)
(
10
41
)
(
t
P
t
Q
D
Taklif funksiyasi:
)
1
(
3
2
)
(
t
P
t
Q
S
2
t
uchun boshlangʻich narx
5
)
1
(
P
boʻlsin va bu narxda taklif
miqdorini aniqlaymiz:
.
17
5
3
2
)
2
(
S
Q
Muvozanatlik shartiga koʻra
)
2
(
P
ni aniqlaymiz.
)
2
(
)
2
(
S
D
Q
Q
dan
17
)
2
(
10
41
P
,
4
.
2
10
24
)
2
(
P
Endi
3
t
hol uchun taklif miqdorini aniqlaymiz:
2
.
9
4
.
2
3
2
)
2
(
3
2
)
3
(
P
Q
S
Muvozanatlik shartidan
)
3
(
P
ni aniqlaymiz:
)
3
(
)
3
(
D
S
Q
Q
yoki
2
.
9
)
3
(
10
41
P
18
.
3
)
3
(
P
4
t
uchun taklif miqdori aniqlanadi:
54
.
11
18
.
3
3
2
)
4
(
S
Q
Muvozanatlik shartidan
)
4
(
P
ni aniqlaymiz:
54
.
11
)
4
(
10
41
P
,
946
.
2
)
4
(
P
.
Keyingi hisob-kitoblarda:
0162
.
3
)
5
(
P
va
9954
.
2
)
6
(
P
,
0208
.
0
)
5
(
)
6
(
P
P
.
Agar
aniqlik darajasini
1
,
0
deb olsak,
1
,
0
0208
,
0
boʻlgani uchun
muvozanat narx sifatida biz
1
,
0
aniqlik bilan
9954
,
2
)
6
(
P
ni qabul
qilishimiz mumkin.
Muvozanat narxni toʻgʻridan-toʻgʻri muvozanatlik sharti boʻyicha
aniqlash ham mumkin:
P
t
P
t
P
)
1
(
)
(
deb
)
(
)
(
t
Q
t
Q
S
D
yoki
P
P
3
2
10
41
,
3
13
39
P
.
Muvozanat narx
3
e
P
ga teng, muvozanat tovar miqdori:
11
S
D
e
Q
Q
Q
.
Umuman olganda bozorning dinamik modelida bozor narxi
)
(
t
P
ning oʻzgarishi uch xil variantga olib kelishi mumkin:
1. Vaqt oʻtishi
bilan bozor narxi
)
(
t
P
ning muvozanat narxdan
chetlanishi kamayib boradi;
44
Agar taklif chizigʻi
S
talab chizigʻi
D
ga nisbatan yotiqroq boʻlsa,
ikkinchi variant yuz beradi (2.15-rasm) va uchinchi variantda taklif va
talab chiziqlari yotiqligi bir xil boʻladi:
Toʻgʻri chiziqli talab va taklif funksiyalari:
)
(
t
P
A
a
D
)
1
(
t
P
B
b
S
uchun
t
da
)
1
(
)
(
t
P
t
P
boʻladi, ya’ni muvozanat narxga bozor narxi
yaqinlashadi agar quyidagi shart bajarilsa, ya’ni
1
boʻlsa.
Bozorning dinamik modelida narxlar trayektoriyasi
)...
2
(
),
1
(
P
P
oʻrgimchak uyasi toʻriga oʻxshagani uchun ham bu model toʻrsimon
model deb nom olgan.
Toʻrsimon model sifatida birja bozorini (masalan, qimmatli
qogʻozlar bozori, yoki valyuta bozorini) qarash mumkin.
Tovarning maksimal va minimal bahosi. Ba’zi vaqtlarda bozor
narxi davlat tomonidan oʻrnatiladi. Narx maksimal deyiladi, agar
oʻrnatilgan narx
P
~
muvozanat narxdan kichik boʻlsa
e
P
P
~
(
e
P
-
muvozanat narx) va narxni maksimal narx
P
~
dan yuqori belgilash
taqiqlansa. Maksimal narx ba’zi bir mahsulotlarga aholini ushbu
mahsulot bilan ma’lum darajada ta’minlash maqsadida davlat tomonidan
oʻrnatiladi.
3.6-rasm.
Talab va taklif nazariyasiga koʻra, maksimal narxning oʻrnatilishi
mahsulot tanqisligiga olib keladi. Tovar tanqisligini davlat oʻz
S
D
P
E
D
E
P
e
P
н
P
~
Q
S
Q
e
Q
D
Q
0
E'
45
zaxirasidan mahsulotni bozorga chiqarish yoʻli
bilan yechadi, ya’ni oʻz
zaxirasidagi
S
D
Q
Q
miqdorda mahsulot chiqarib talab va taklifni
tenglashtiradi.
3.7-rasm.
Narx minimal boʻlganda mahsulot ortiqchaligi
Agar sotuvchilarga tovarni maksimal narx
P
~
dan yuqori narxda
sotishga ruxsat boʻlmasa, taklif
S
Q
miqdor bilan chegaralangani uchun,
norasmiy bozor (xufiyona bozor) vujudga keladi (rasmda bu
D
E
nuqta
orqali ifodalangan va bu bozorda
tovar norasmiy bozor narxi
н
P
da
sotiladi;
н
P
muvozanat narxdan ancha yuqori boʻlishi mumkin).
Mahsulotning narxi
P
minimal narx deyiladi, agar minimal narx
muvozanat narxdan katta boʻlsa,
e
P
P
(
R
e
-muvozanat narx) (2.17-rasm)
va narx
P
ni pasaytirish mumkin boʻlmasa.
Bunday minimal narx davlat tomonidan, ushbu mahsulotni ishlab
chiqaruvchilarni himoya qilish uchun oʻrnatiladi.
Minimal narxning
oʻrnatilishi, ortiqcha mahsulotning vujudga kelishiga olib keladi yoki
mahsulotlar sotilmasdan omborlarda toʻplanib qolishiga olib keladi. Bu
vaziyat 3.7-rasmdagi grafikda keltirilgan, ortiqcha mahsulot hajmi
D
S
Q
Q
ga teng. Agar davlat mahsulotni minimal narxdan past narxda
sotishga ruxsat bermasa, bu erda ham norasmiy bozor vujudga keladi.
Grafikdagi
'
E
nuqta ortiqcha mahsulotni
norasmiy ravishda muvozanat
narxdan past narxda (
н
P
narxda) sotilishi mumkin boʻlgan vaziyatni
koʻrsatadi. Shunday qilib, talab va taklif modeli orqali bozor narxlarini
oʻzgartirishning oqibatlarini chuqur tahlil qilish mumkin.
E
E
Q
S
D
P
E
S
E
D
P
e
P
н
P
~
S
Q
e
Q
D
Q
0
