40
Bozordagi talab va taklifning oʻzgarishi, bozor muvozanatini
oʻzgarishiga olib keladi. Masalan, bozordagi talab oshsa, (talab chizigʻi
oʻngga siljiganda)
muvozanat narx
e
P
va
muvozanat tovar hajmi
e
Q
oʻsadi. Agar bozor talabi kamaysa (talab chizigʻi chapga siljisa),
e
P
va
e
Q
lar ham kamayadi. Bozor taklifi oshsa (taklif chizigʻi oʻngga siljisa),
muvozanat narx
e
P
kamayadi, muvozanat tovar hajmi
S
Q
oʻsadi. Agar
bozor taklifi kamaysa (taklif chizigʻi
S
chapga siljisa), muvozanat narx
e
P
oʻsadi, muvozanat tovar hajmi
S
Q
kamayadi (3.12, 3.13-rasmlar).
3.2-rasm. Talab chizigʻining
3.3-rasm.
Taklif chizigʻining
siljishi
siljishi
Agar taklif va talab chiziqlari bir vaqtning oʻzida siljishsa,
muvozanat narx
e
P
va
muvozanat miqdor
e
Q
larning oʻzgarishi har xil
boʻlishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan bozor modeli statik boʻlib, u ma’lum vaqt
oraligʻini oladi (masalan,
u bir oyga, bir yilga teng boʻlishi mumkin).
Bunday bozor modelida oʻzgaruvchilar vaqtga bogʻliq emas.
Modelda talab, taklif va narxlarning bogʻliqliklarini vaqt oʻzgarishi
bilan bogʻlasak, model dinamik modelga aylanadi. Faraz qilaylik,
ma’lum vaqt oraligʻida (masalan, bu oraliq bir oy boʻlsin)
bir birlik
tovarning bozor narxi
)
(
t
P
boʻlsin (ya’ni,
tovar narxi bir oy ichida
oʻzgarmaydi). Tovarning bozor narxi
)
(
t
P
muvozanat
narxga teng
boʻlishi ham, teng boʻlmasligi ham mumkin.
D
2
D
D
1
S
P
0
E
0
e
P
E
1
E
P
e
1
e
P
e
Q
1
e
Q
Q
0
e
Q
S
2
S
1
D
S
P
0
E
0
e
P
E
1
E
P
e
1
e
P
e
Q
1
e
Q
Q
0
e
Q
41
Agar biz
T
vaqt oraligʻini qarasak, u holda
T
t
,...,
2
,
1
qiymatlarni
qabul qiladi.
)
(
),...,
2
(
),
1
(
T
P
P
P
– narx trayektoriyasini
yoki dinamik model
trayektoriyasini beradi.
Bitta mahsulot uchun bozorning dinamik modelini qaraymiz.
Modelda talab chizigʻini
